DOĞANŞAR-Ortaköy [Arşiv] - Sivas - Sivaslilar.Net - Sivashaber - Sivasforum - Sivasların En Büyük Buluşma Merkezi

orhanakbulut_58

23.05.2007, 09:57

işte size DELİİLYASIN tarihçesi

Deliilyas ismi, Şam Bayadı Türkmen aşiretine mensup bir oba ismidir. Türkmen aşiretleri Halep ve Şam Bölgesi’nden baharın gelmesiyle birlikte göç ederek, Deliilyas’ın bugünkü topraklarına geliyorlar ve bu toprakları yaylak olarak kullanıyorlardı. Bu göçebe yaşam yüzyıllardır devam etmekteydi. 1548 tarihinde Sivas’ın güneyinde Gürün, Kangal ve Tonus Nahiyeleri’ni kapsayan bölgede Yeniil Sancağı adı altında bir sancak kurularak burası Halep ve Şam’dan otlak ve yaylak amacıyla bu bölgeye gelen Türkmen aşiretlerinin iskan sahası olarak belirlendi.

Aynı zamanda bu topraklar; II. Selim’in hanımı ve III. Murad’ın annesi olan Nurbanu Sultan (diğer adıyla Atik Valide Sultan) tarafından satın alınarak vakfedilmiş bir bölge idi. Bu toprakları yaylak olarak kullanan konar- göçer Türkmenlerden alınan vergiler, Vakfın Üsküdar’da bulunan hayır eserlerine ve burada görev yapan memurlara gittiği için bu bölgeye Üsküdar Toprağı, bölgeyi yaylak olarak kullanan Türkmenlere de Üsküdar Türkmeni denilmekteydi.

Yazılı kaynaklarda Deliilyas ismine ilk defa Kanuni Sultan Süleyman zamanında yazılan 1548 tarihli Yenil Kazası Tapu Tahrir Defterlerinde rastlıyoruz.

Osmanlı Devleti İdari teşkilatlanmasına göre Sivas Vilayeti’nin Yeniil Sancağı’na bağlı Kara Tonus Nahiyesi’nin bir köyü olarak görünen Deliilyas “Karye-i Karacaşehir nam-ı diger Deliilyaslu”olarak kayıtlara geçmiştir. Bu belgelerden anlıyoruz ki Deliilyas’ın Kurulu olduğu köyün asıl adı; Karacaşehir’dir. Deliilyas isimli Türkmen obası buraya iskân edildiği için daha sonra Deliilyas Köyü olarak isim almıştır.

Yine, 1548 tarihli Tapu Tahrir Defteri’nde ;”Der Liva-yı Bozok Mezra-yı Karacaşehir cemaat-i Şambayadı, kadimi sürüyle cemaati mezbure ziraat ederler”yazmaktadır. Bunun açıklaması şudur: Bozok Sancağı (o tarihlerde Akdağ Kazası’nda bulunan Bozok, Sancak merkezi idi ve Gürün, Kangal, Tonus, Emlak, Gedik, Maden, Sorgun, Çayırşeyhi, Yozgat gibi nahiyeler bu sancağa bağlı bulunmaktaydı)’na bağlı Karacaşehir köyü (Deliilyas) Şambayadı boyuna mensup Deliilyas Obası eskiden beri koyun sürüsüyle burada bulunurlar ve bu bölgenin arazisini ekip biçerler.

Bu tarihten önceleri Bozok Sancağı’na bağlı olarak bu bölgede göçebe olan Türkmen aşiretleri, kışın Şam ve Halep bölgelerine giderler, bahar gelince de yaylak olarak kullandıkları bu bölgelere tekrar gelirlerdi. Ve bu bölgenin arazilerinde koyun, kuzu ve diğer hayvanlarını otlatır, arazisini ekip - biçerlerdi. Sonbaharda da kışı geçirmek üzere tekrar sıcak iklimlere yani Şam taraflarına giderlerdi. 1548 Tarihinde Yeniil Kazası’nın kurulmasıyla birlikte bu kazaya bağlanan Türkmen aşiretleri arasında Deliilyaslı obası da bulunmaktadır. Bu defterde yazdığına göre; Deliilyas’a yerleşen Türkmenler, Bayat Boyu’na mensupturlar. Bayat boyu, Oğuz Türkleri’ninden olup, Bozoklara mensup Günhan’ın ikinci oğludur. Şambayadı Anadoluda konar-göçer Türkmenlerden Bozulus Türkmenlerinin bir koludur.

Yine, Yeniil Kazası’nın 1583 tarihinde yazılan Tapu Tahrir Defteri’nde Deliilyasla ilgili daha ayrıntılı ve geniş bilgiler bulunmaktadır. Deliilyas Köyü’nün bu tarihlerde Konar-göçerlikten yerleşik hayata geçtiğini görmekteyiz ki, Kanuni Sultan Süleyman zamanında konar göçer Türkmen aşiretlerinin iskanı için fermanlar ve kanunnameler çıkarılmıştı ve bu kanunnamelere göre de Konar göçer Türkmen aşiretleri yaylak olarak kullandıkları yerlere, yaylak alanlarına iskan edilmekteydiler.
1583 tarihinde yani, Sultan III. Murad zamanında yazılmış olan Tapu Tahrir Defteri’nde Karacaşehir Köyü diğer adıyla Deliilyas Köyü ve köyde bulunan şahıslar şu şekilde geçmektedir:

Bu tarihte Deliilyas Köyü’nde bulunan hane reislerinin isimleri de şunlardır:

Mursal oğlu Salur

Salur oğlu Ali

Ali oğlu Satılmış

Veli oğlu Salur

Salur oğlu Hasan

İsmail oğlu İsa

İsmail kardeşi Durmuş

Durmuş oğlu Mustafa

İsmail oğlu Bayram Ali

Hızır oğlu Musa

Hızır oğlu Kara

Delil kardeşi İsmail

Mehmet oğlu Ümmet

Ümmet oğlu Mehmet

Mehmet oğlu Haydar

Türkan oğlu Veli

Türkan oğlu Ali

Türkan kardeşi Hakverdi

Türkan kardeşi Süleyman

Süleyman oğlu Emirhan

Oramış oğlu Oramış

Ahmet oğlu Çalapverdi

Çalapverdi oğlu Ahmet

Ahmet oğlu Semanverdi

Ali oğlu Yenal

Yenal oğlu Cuma

İlyas oğlu Hasan

Hasan oğlu Ümmet

İlyas oğülu Mehmet

Halil oğlu Mehmet

İlyas oğlu Haydar

Haydar oğlu Korkmaz

Korkmaz Kardeşi Ürkmez

Yahya oğlu Allahverdi

Musa oğlu Mustafa

Sevindik oğlu Musa

Ahmet oğlu Üveys

Seman oğlu Musa

Musa oğlu Mehmet

Şahveli oğlu Hamza

Hamza oğlu Şahveli

Şahveli oğlu Ulu

İbarahim oğlu Haydar

Haydar oğlu Süleyman

Süleyman oğlu Adak Ali

Haydar oğlu İbrahim

İbarahim kardeşi Mehmet

Amet oğlu deli Şahi

Hamis oğlu Bayram Hoca

İlyas oğlu Hüseyin

Hüseyin oğlu Selimi

Selimi kardeşi Tenrıverdi

Hızır oğlu Yusuf

Ahmet oğlu Deli Mehmet

Delimehmet oğlu Ümmet

Şah Alşi oğlu Hakverdi

Yunus oğlu Seydi

Hasan oğlu Hüdaverdi

Haydar oğlu Hamza

Şahsuvar oğlu Semanverdi

Şahsuvar oğlu Ali

Ali kardeşi Cafer

Hace oğlu Ali

İsmail oğlu Hakkulu

Toplam şahıs sayısı:64

Evli:43

Bekar:17

Kethüda (Muhtar):1

İmam:2

Pir(Köyün yaşlısı):1

Deliilyaslı Köyü’nde buğday, arpa yetiştirilmekte olup halkın geçim kaynağı koyunculuktur.

1630–31 tarihlerinde Yağızözü, Gaziler mağarası, Çiğdem, Kurtlu kaya, Muşalim, Ağcalı Kantariz, Berdamı, Yakalı, Firuzviranı köyleriyle beraber Dergâhı Âli sipahilerinden Ali Bey ve Ahmet Bey’e 6 müd, 1641–42 tarihlerinde de 2 müd Buğday mukataa vergisi vermişleridir.

1845 tarihli Vergi Defteri niteliğindeki Maliye kayıt defterinde Deliilyas Köyü 61 hane olup Nüfusu ise 300 civarındadır. Deliilyas’ın geçim kaynağı Tarım ve hayvancılıktır. Bu tarihlerde Köyde yaşayan aile reislerinden bazıları şunlardır:

Hacı Ali Kethüda, kardeşi Musa, amcası oğlu Hasan

Abbas oğlu Emin ve kardeşi Ahmet

Tekkelioğlu Mehmet ve kardeşi Murtaza

Kürt Süleyman oğlu Ali ve kardeşi İbrahim

Karaosmanoğlu Mehmet kethüda

Hacıların Osman ve Mustafa

Kadının oğlu Ahmet ve kardeşi Ali ve Mustafa

Abdurrahman oğlu Halil

Çerçi oğlu Molla Abdülkadir

Katırcınını oğlu Mehmet ve kardeşi Ahmet

Kelbekir oğlu Yusuf

Gök Ömer oğlu Osman

Öksüz oğlu ve kardeşi Hasan ve Mehmet

Baltalı oğlu Hüseyin

İllez oğlu Kel Hasan

İncenin oğlu İbrahim

Darıcı oğlu Bekir

Haydar oğlu Cafer

Hacı ömer oğlu Halil

Deli oğlu Halil

Tavşan oğlu Çakır

Veli oğlu Halil

Mehmet oğlu Hacı

Sungur oğlu Abdullah ve ve biraderleri İbrahim ve Hüseyin

Sungur oğlu Mehmet

Serdar oğlu Halil

Çırak oğlu hüseyin

Bıçak Osman

Öksüz oğlu Sadık ömer ve kardeşli Numan

Pir oğlu Osman

Durdu oğlu Ömer

Gök ömerin Bekir

Çeribaşı oğulları Abdurrahman, Hüseyin ve Mehmet

Çakı ömerin oğlu abdullahve kardeşi Ömer

Pir oğlu Abdullatif ve kardeşi Sadık

Ağoğlakoğlu Köse Mustafa ve Ömer

Küçük oğlu Abdulkadir

Demirci oğluMehmet

Tavşan oğlu Ömer

Abdurrahmanoğlu mikdad

Kılavuzoğlu Hüseyin

Çağırganlı oğlu Mehmet

Mehmet oğlu abdurahman

Ciboğlu Hasan

Abdulkerim oğlu Boz Mustafa

Deliilyas Köyü’nde Bozok sancağı içerisinde yaylayan birçok Türkmen taifeside iskân edilmiştir.

4 Nisan 1754 tarihli bir mahkeme kaydında Deliilyas köyünde Türkmen ve aynı zamanda seyyid sülalesinden gelme Mehmet’in veraset davasında konu şu şekilde geçmektedir:

Yeniil kadısına ve yeniil hass-ı voyvodasına hüküm ki,

Yeniil kazası muzafatından Tonus Nahiyesi’ne tabi Deliilyas nam karyeden Türkmen taifesinden saadat-ı kiramdan es-seyyid Mehmet (zide şerefihu) gelip ,bunun babası Cafer nam kimesne bundan akdem 1160 senesinde fevt olup karye-i mezburede vaki mülk menzil ve derununda olan emval ve eşya ,koyun ve kuzu vesair terekesi eda-yı şer’i ile buna intikal etmiş iken karye-i mezbureden müteveffa-yı mezburun oğlunun oğlu Osman nam kimesne zuhur ve şart-ı süluk ve müteveffa-yı mezbur hayatında zikrolunan emlak ve eşya ve hayvanan vesair terekesini bana hibe etmiş idi deyu beyan eylediği murur-u hamiyet ibrazıyla hilaf-ı şer’i şerifi fuzuli zabt edip kadr-i külli eyledigin ve bu babda davasına muvafık şeyhülislamdan fetva-yı şerife verildigin bildirip mucebince şer’i ile görülüp babasından müntakil ol miktar hakkı alıverilip icra-yı şer’i ve ihkak-ı hak olunmak babında emr-i şerifim rica eylediği ecilden mahallinde şer’i ile görülmek için yazılmıştır. 1167 cemaziye’l ahir 10(Miladi:1754 nisan 4)

Günümüz Türkçesiyle :

Yeniil kazasına bağlı Tonus Nahiyesi’nin Deliilyas Köyü Türkmenlerinden seyyid Mehmet gelip şöyle demiştir; babam Cafer 1160 senesinde öldüğünde evi, eşyaları, koyun, kuzu gibi terekesi bana miras kalmış idi. Kardeşimin oğlu Osman ortaya çıkıp dedesinin hayatta iken eşyalarını kendisine hibe ettiği iddiasıyla eşya ve hayvanları zorla zabtetmiştir. Kendi elinde şeyhülislamdan fetva olduğunu belirterek babasından kalan mirasın alınarak kendisine verilmesi için emri şerifimi rica eylemektedir. Davanın mahallinde hukuka uygun muhakeme edilmesi için bu emrim yazılmıştır. 4 Nisan 1754

Yine Mahkeme kayıtlarına yansıyan çeşitli davalardan iki tanesi de şu şekildedir:

Sivas valisine ve Yeniil kadısına ;

Yeniil kazası muzafatından Tonus Nahiyesi’ne tabi Deliilyas nam karyeden İshak oğlu Bekir ve karındaşları Ömer,Osman , İbrahim ve Hamza nam kimesneler ile Hatice,Aişe ,Reyhan ve Sühre nam hatunlar gelip bunların murisleri İshak oğlu demekle maruf Hamza nam kimesne kendi halinde hilafı şer’i şerif kimesneye vad’ı ve teaddisi yok iken yine karye-i mezburdan Çeribaşı Mahmut ve Hacıkubatoğlu Abdulkadir ağa ve Hacıkubatoğlu Hasan ve Çeribaşı Mahmut demekle maruf kimesneler hevalarına tabi birkaç nefer kimesneler ile yekdil ve 1160 senesinde hilaf-ı şer-i şerif murisleri mezbur Hamza’yı aleti ceriha ile darb va katl ve özrü külli eyledikleri deyu yanında davalarına muvafık Şeyhulislamdan feteva-yı Şerifeleri bulunduğun bildirup,mucebince şer’i ile görülüp ber muceb-i feteva-yı şerife icra-yı şer’i ve ihkak-ı hak olunmak babında emr-i şerifim reca eyledikleri ecilden mahallinde şer’i ile görülmek için yazılmıştır.1168 Recep 10 (Sivas ahkam:5 s:284 h:4)

Yeniil kazasına bağlı Tonus Nahiyesi’nin Deliilyas Köyü’nden İshak oğlu Bekirve kardeşleri,ömer, osman, İbrahim ve Hamza isimli şahıslar ile Hatice,Aişe ,Reyhan ve Sühre isimli hatunlar gelip bunların mirasçıları İshakoğlu demekle bilinen Hamza isimli şahıs kendi halinde kimseye zarar ve ziyanı yok iken, Yine Deliilyas Köyü’nden Çeribaşı Mahmut, Hacıkubatoğlu Abdulkadir Ağa, Hacıkubatoğlu Hasan ve Çeribaşı Mahmut demekle maruf kimesneler kendi heva ve heveslerine tabi birkaç kişi ile bir olup, 1160 senesinde haksız olarak Hamza’yı bıçak ile yaaralayıp öldürdüklerinden , sözkonusu suçluların yargılanarak adaletin yerine getirilmesini istemektedirler. Tarih:1755

Yine bir başka mahkeme kaydında:

Yenil Kadısına ve Yenil hass-ı voyvodasına hüküm ki;

Kaza-yı mezbur müzafatından Tonus Nahiyesi’ne tabi Deliilyas nam karyeden Ziya oğlu Bekir nam kimesne gelip kaza-yı mezbure tabi Kadımağara nam karyeden Küfelioğlu Hızır nam kimesnenin kızı Aliye nam bikr-i baliğa-yı rızasıyla şuhud-u mahsusunda malumu’l miktar akçe mihr-i tesmiyesiyle marifeti şer’i ile kendiye akd-i nikah idup,alup, zifaf murat eyledikte şeran dahl olunmak icap etmeyip ve nikah üzre nikah sahih değil iken mezkur Kadımağara karyesinden Çögüşlüoğlu karga Veli demekle maruf kimesne zuhur ve hevasına tabi Çeribaşı Mahmut ve Hacıkubatoğlu Abdulkadir Ağa ve Çolak Hasan ve Çeribaşıoğlu sağır Ömer demekle meşhur kimesneler ile yekdil ve mezbureyi tekrar kendiye hilaf-ı şer’i şerif akd ve zabt ve buna vermeyup gadr eylediğin ve bu babda davalarına muvafık feteva-yı şerifesi olduğun bildirup mucebince şer’i ile görülüp menkuhası mezbure alıverilmek babında emri şerifim rica eylediği ecilden mahallinde şer’i ile görülmek için yazılmıştır 1168 Recep 10 (Sivas ahkam :5 s:285 h:4)

Yeniil kazasına bağlı Tonus Nahiyesi’nin Deliilyas Köyü’nden Ziya oğlu Bekir isimli şahıs, Kadımağara Köyü’nden Küfelioğlu Hızır’ın kızı Aliye’yi kendisine nikah eyledikten sonra, yine Kadımağara köyünden Çögüşlüoğlu Karga Veli isimli şahıs ortaya çıkarak kendi heva ve hevesine uyan Çeribaşı Mahmut, Hacıkubatoğlu Abdulkadir Ağa, Çolak Hasan ve Çeribaşıoğlu sağır Ömer demekle meşhur kimseler ile birlikte Aliy’yi kaçırarak, kanun ve şeri şerife aykırı olarak kendine nikah etmiştir.Nikahlısının bu şahsın elinden alınarak kendisine verilmesi için mahallinde muhakeme edilmesini istemektedir Tarih:1755

Deliilyas, bugün Sivas’ın Altınyayla İlçesi’ne bağlı bir Belde konumundadır.

Deliilyas Belediyesi 1965 yılında kurulmuş ve ilk Belediye Başkanı İsmail Hakkı AKBULUT zamanında elektrik ve suya kavuşmuştur. Geçmişte parlak dönemler yaşayan Deliilyas’ta Karakol halkın rahatsız olması nedeniyle kaldırılmış, Siyasi nedenlerle ilçe olma hakkını kaybetmiş, Önemini yitirmesi nedeniyle bezir yağı fabrikası kapanmış ve birçok kurum kapatılarak Deliilyas’ın gelişmesine darbe vurulmuştur. Geçmiş Dönemlerinde Belediye Benzinliği, Hamam, Fırın, Kaynak Atölyesi, Halı Kursu, Marangoz Atölyesi, PTT Şubesi, TEK Şubesi, Halk Kütüphanesi gibi kurumlar hizmet verirken bugün hiç biri kalmamış ve tarihin karanlık sayfalarında yerini almıştır. Deliilyas’ta Şu anda Belediye, İlköğretim Okulu, Tarım Kredi Kooperatifi ve Sağlık Ocağı dışında resmi kurum bulunmamaktadır. Beldede yedi bakkal, bir tüpçü, bir hırdavatçı hizmet vermektedir. Beldenin önemli sorunlarından biri işsizlik, diğeri de doktor ve sağlık personelinin olmamasıdır. İl özel idaresine ait halı kursu binası beş yıl süreyle okula devredilmiştir.

Kasaba halkının çoğu tarım ve hayvancılıkla uğraşır. Belde ve il dışına çok sayıda göç veren Deliilyas’ın göç sebeplerinin başında işsizlik ve öğrenciler gelir. Gençlerin büyük bir çoğunluğu iş için İstanbul’u tercih eder. Altın ve asfalt, beldenin gözde meslekleri arasındadır. 2005 yılı içerisinde Yeşilyurt mahallesine kurulan pompa istasyonu nedeniyle de bir çok gencimiz geçici de olsa çalışma imkanı bulmuştur. Bunun dışında Sarissa (Kuşaklı) kazısı da bazı gençlere iş imkanı sunmaktadır.

Beldenin iki barajı ve ağaçlık alanları piknik yapmaya gelenleri ağırlamaktadır. Belediye Değirmeni haftanın yedi günü, gece gündüz hizmet vermekte, son sistem makinelerle un, bulgur, yarma ve hayvan yemi öğütülmektedir. Beldenin çevre düzenlenmesi ve alt yapısının büyük bir bölümü Mustafa ERDEMLİ zamanında yapılmış ve aynı dönemde yerel tv istasyonu ile dört kanal yansıtılmıştır. Şu anda Belediye Başkanı Hacı DEMİRKOPARAN alt yapı ve çevre düzenleme çalışmalarını aldığı yerden sürdürmektedir. Beldede bir cami ve kuran kursu bulunmaktadır. İlçe Müftülüğü tarafından her yıl bayanlar için bayan hoca getirilmektedir.

Beldemizin eğitim düzeyi oldukça iyidir, birçok öğretmen, doktor, hâkim, avukat ve hatta milletvekili yetişmiş, devletin çeşitli kurumlarında görev almışlardır.

Beldede bulunduğu bölge itibariyle kışlar çok soğuk geçer. Yazlar ise sıcaktır ama fazla uzun sürmez. Tarım ürünü olarak en fazla Buğday, arpa, çavdar ve pancar yetiştirilmektedir. Sulama göletlerinin yapılmasından sonra Pancar ekimi köylünün geçim düzeyini bir miktar artırmıştır. Nadir olarak patates ekimi yapılır. Halkın hayvancılıkla uğraşması nedeniyle yem bitkileri yetiştirilir. Son yıllarda sera ürünleri de yetiştirilmektedir.

Toprak evler zamanla yerini betonlaşmaya bırakmaktadır. Hayvancılık ile uğraşan halkın yerleşim yeri içerisinde bulunan ahırları birçok sorunu beraberinde getirmekte ve hem görüntü, hem de sağlık açısından zararlı olmaktadır.

Deliilyas’ın tanınmasında önemli unsurlardan birisi de Celal Oğlan (İpek Mendil) Türküsünün bu topraklardan doğmasıdır. Ayrıca çok sayıda Türkü, Ağıt ve şiir derlenmeyi beklemektedir.

Köyümüz, Altınyayla ilçesine 8 km, Sivas iline 85 km, tipik bir Anadolu köyü görünündedir. Altınyayla ilçemizin kuzeyinde yer alır.