MANAV TÜRKLERİ
[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]
Manavlar, yazılı eski kaynakların cemaatler bölümünde “Manavlar”, “Manavlı”(Manavlu), “Manavlar Parakendesi” biçiminde ve Yörükân Taifesi’ne bağlı bir topluluk olarak gösterilmektedir.[1] Ayrıca farklı kaynaklarda Manav; “Batı Anadolu’ya dışarıdan gelen (göçmen/muhacir) ve göçebelikten yerleşmiş (Yörük) nüfus dışında eskiden yerleşmiş köylere”[2]/köylülere verilen ad veya “Yerli Halk”, “Yerleşik Türk/Türkmen Topluluğu”[3] ya da “Yerli olan, muhacir olmayan”[4] ve yahut “hareketli nüfusa karşın yerini değiştirmeyen, devamlı olarak orada oturan[5] topluluk üyeleri olarak tanımlanmaktadır. Yani Manav; “bir yere sonradan gelenleri, yerleşik olanlardan ayırt etmek için kullanılan”[6] ve “Türkçe dışında dil bilmeyen”[7] topluluk anlamında kullanılan bir kavramdır
Bazı kaynaklarda Manavlar için; “taze yemiş satan esnaf, küçümseyici anlamda Anadolu Türkü”[8] veya “Balkan göçmenlerince, Osmanlı Dönemi’nde İstanbul saraylarının sebze, meyve, et, süt ve yoğurt gibi ihtiyaçlarını karşılayan yerleşik yöre insanı”[9] ya da “Rumlar tarafından, Rumca yüzyıl anlamına gelen ve yörede yüzyıldan fazla yerleşik olarak yaşayan Türkçe konuşan topluluk”[10] olarak da tanımlanmaktadır.
Manav sözcüğünün; Türkistan’daki Kazak-Kırgız ve Sibirya’daki Yakut (Saha) Türkleri’nde kullanılan, koruyucu soylu kişi ve boy beyi anlamına gelen “Manap” ve “Manag”dan geldiği sanılmaktadır. Eski Türkçe’de “v” sesinin olmamasından dolayı, “Manap” sözcüğündeki “p” ve “Manag” sözcüğündeki “g” sesinin yumuşayarak “Manav” sözcüğünün ortaya çıktığı düşünülmektedir. (Örneğin; berim=verim, takuk=tavuk, kagun=kavun vb gibi.) “Manap”ın; Çağatay Türkçesi’nde “asilzâde, asâlet, beyzadelik”, Kırgız Türkçesi’nde “feodal kabilelik üst tabakasının mümessili” veya “Kırgız Lideri”, Kazak Türkçesi’nde “ağa, bey” ile “Manag”ın; Yakut (Saha) Türkçesi’nde “koruyucu, güdücü, bakıcı” anlamlarını taşıması ve de Türkistan’ın kuzey bozkırlarında yaşayan Kırgız ve Kazakların boy ve oymak başlarına “Manap” demeleri ile 1860’larda Kırgızlar’dan Bugu (Geyik) kabilesi ve Sari Bağış boylarının başlarında Manapların yer alması olguları da, “Manavlar=Yerli Türk/Türkmen” görüşünü desteklemektedir.[11]
Batı Anadolu ve Sakarya’da Yaşayan Manavlar
Sakarya yöresine insanlar/alt kültür grupları değişik yerleşim alanlarından geldiği için, gelenekler ve göreneklerde de farklılıklar gözlenmektedir. Yerli olarak tabir edilen ve diğer yerleşim alanlarından yöreye gelenler tarafından, bir Yörük/Türkmen topluluğu olarak kabul edilen ve de emik (kendini tanımlama) açıdan da kendilerini Türkmen kabul eden Manavlar, yöre nüfusunun çoğunluğunu oluşturmaktadır.[12] Sakarya’nın kuzeyinde yer alan Kaynarca, Karasu ve Kocaali ilçeleri ile, güneyinde yer alan Geyve, Pamukova ve Taraklı ilçeleri ve de il merkezi ile yakın çevresinde yer alan “Dernek Kırı”nda[13] yani Adapazarı ve kısmen Söğütlü, Ferizli, Akyazı ve Hendek ilçelerinin bir bölümü’nde yaşamakta olan yerli, yerleşik ve Türkçe dışında bir dil bilmeyen topluluk üyelerine “Yerli Türk” anlamında “Manav” denilmektedir.[14]
“Manav” veya “Yerli Türk” diye adlandırılan topluluk üyelerinin coğrafi dağılımları, Sakarya yöresi ile sınırlı değildir. Isparta-Keçiborlu, Balıkesir-Susurluk, Çanakkale-Biga, Bilecik-Bozüyük, Kocaeli-Kandıra, Konya-Ilgın[15] ve Kütahya’da[16] da Manavlar yaşamaktadır. Manav diye adlandırılan bu yerli yerleşik Yörük/Türkmen gruplar, Batı Anadolu’nun Alaşehir, Salihli ve Bursa; Güneydoğu Anadolu’nun Çermik ve Çüngüş; Batı Karadeniz Bölgesi’nin Kastamonu çevresinde de yaşamaktadırlar.[17]
Son derece çekingen, uysal, mülâyim ve başkası tarafından söylenenlere fazla karşı çıkmayarak yani tartışmayarak geleneksel yaşamlarını sürdüren Manavlar kendi ifadeleri ile; “yedi kez düşünmeden adım atmayan”[18], “sersem”/(yavaş davranan)[19] bir yapıya sahiptirler. Bu uyumlu ve uysal yapıları, başkalarına “sen bilirsin” ya da “siz bilirsiniz” ifadesinin sık kullanılmasında da kendini göstermektedir.[20]
Manavların günümüzde geleneksel yapılarını iyi korudukları, en önemli yerleşim alanı Taraklı İlçesi ve köyleridir. Kitle iletişim ve ulaşım araçlarının nispeten daha geç ulaştığı bu bölüm, diğer yerleşim alanlarına göre geleneğini daha fazla muhafaza etmiştir.[21] Aşırı geleneksel anlayışa delil olarak yörede anlatılan söylencede: Akşemseddin’in, Fatih Sultan Mehmed’in yanından ayrıldıktan sonra, yerleşmek için yer ararken yanında bulunanlar O’na Taraklı’yı önerdiğinde, O’nun da, “Taraklı’nın Kıblesi Kapalı” diyerek bu öneriyi geri çevirdiği anlatılmaktadır. Akşemseddin’in, Taraklı halkını çekingen ve geleneksel bulunduğuna yönelik olarak anlatılan söylence, yöre halkı tarafından günümüzde de dile getirilmektedir.[22]
Batı Anadolu’ya ve Taraklı yöresine, Manavların (Yerli Türklerin) ilk yerleşimin 1291 tarihinden hemen sonra yapıldığı sanılmaktadır.[23] Ayrıca Yıldırım Bayezıd döneminde İstanbul’un alınması amacıyla yapılan kuşatma kaldırılırken, yapılan anlaşma gereği Sirkeci’de bir Türk mahallesi kurulması şartına uygun olarak Göynük ve Taraklı’dan 760 hane Manav İstanbul’a yerleştirilmiştir.[24] Yani İstanbul’a yerleştirilen ilk yerli Türklerin, bu yöreden giden “Manavlar” olduğu kaynaklarca da doğrulanmaktadır.
Manavlarda Bir Ramazan Geleneği: Temcit
Geleneksel bazı norm ve uygulamalar, artık çok az kişi tarafından hatırlanmakta veya bilinmektedir. Yörede çok az kişi tarafından bilinen ve hatırlanan bir Ramazan geleneği de “Temcit”tir.[25] Günümüzde kırk-elli yaşını aşmış kişilerce ve yalnız Taraklı yöresinde hatırlanan “Temcit” geleneği, inanç merkezli ve birçok toplumsal işlevi bir arada barındıran bir nitelik taşımaktadır.
Ramazan ayında davulla insanları sahura kaldırmadan önce, evin erkeğini rahatsız etmeden kadını pilav yapmaya davet etmek için, genç erkeklerin ferdi veya toplu olarak camii minaresinden ya da minarelerinden, sık tekrarlar biçiminde söylediği kafiyeli sözlere ve ilâhilere Temcit denmektedir. [26]
Yörede Ramazan yaklaşırken başlanan hazırlıklar arasında; kadınların yufka açması/alması, kurutması gibi iftar ve sahura yönelik yiyecek hazırlıklarının yanı sıra “Temcit” için, gençler “Temcit Grubunu” oluşturulurlar.[27] Çünkü yörede “Temcit”e çıkmadan erkekler büyümüş kabul edilmemektedir.[28] Manavların geleneksel eğlencelerinde kadın ve erkek ayrıdırlar. Katı Sünni Hanefi geleneğin kendine özgü yarattığı bir açılım olan “Temcit Merakı”, aslında genç delikanlıların gönlü olduğu genç kıza sesini duyurma fırsatını da verdiği için, farklı bir toplumsal işlevi de kendi içinde barındırmaktadır. [29] “Temcit” için sahurdan önce minarelerden kafiyeli sözler söyleyen genç delikanlılar, sevdalandıkları kıza yarı ilahi bir masum bir duygu yoğunluğu ile
“Tespihleri yeşil taştan
Haber gönder uçan kuştan
Ya Allah, ya Allah, ya Allah” diye seslenebilmektedirler.[30] Benzer biçimde söylenen birçok kafiyeli söz ve maniler bulunmaktadır:
“Yar elbete elbete
Şeker koydum şerbete
Bu dünya böyle gitsin
Kavuşuruz cennette”
“Hey bulutlar bulutlar
Meyve vermiyor dutlar
Ayda yılda bir selâm
Kesilmesin umutlar” diye genç erkekler tarafından tek tek veya toplu olarak söylenen “Temcit Sözleri” bunlardan birkaç tanesidir. [31]
Ramazan ayının ilk yarısı (ilk 15 gününde) tekleme biçiminde söylenen kafiyeli sözler ve ilâhilerin yerini, ikinci 15 günde çiftlemeler almaktadır. Çiftlemeler içinde “Bağdat’ın Fethi”, “Hz.Ali’nin Cenkleri” (Hayber Kalesi vb. gibi) manzumeler yer almaktadır.[32] Yörede İslâmiyeti yayan evliya ve erenlerden Seyyit Battal Gazi’ye ait söylenceyi de anlatan iki dörtlükte, babası Seyyit Hüseyin Gazi’den de bahsediliyor:
“Otuz altı arşın kadd-ü kameti[33]
Gören kafirler de alır heybeti
Tevâbil lalası, Aşkar’dır atı
Bin Hüseyin-i Gazi Seyyit Battal
Hak nazar kılmıştır Seyyit Gazi’ye
Kaf dağından koparır tak bazuya
Gör ki, ne işledi Akabe cazuya[34]
Bin Hüseyin-i Gazi Seyyit Battal”.
Yine halk arasında yaygın olan Hz.Ali’ye ait cenklerin yörede de sözlü olarak yaşatıldığını görmekteyiz:
“Yüz seksen bin kâfiri sünnet etti
Doksan bin akçayı aldı pay etti
Din Hak dini, din telkin etti
Ali’m Hayber Kalesine varınca
Kafirler oturmuş kalesin döver
Gün bir yandan doğar, bir yandan döner
Nisan yağmurları üstüne yağar
Ali’m Hayber Kalesine varınca”.
Ramazan ayının ikinci yarısında İslâm âleminin en hazin olayını Kerbelâ’yı dile getiren dörtlükler, yörede Alevi-Sünni ayrımının aslında halk arasında olmadığının bir göstergesi olarak söylenmektedir:
“Muhammed’in gözü nuru
Hem Ali’nin yadigarları
Kerbelâ da şehit edilen
Ah Hasan’ım, vah Hüseyin’im
Mekke’de doğdu, Medine’ye hicret eyledi
Şahin gözlü aslanım Ali”.
Geleneksel tarzda söylenen ilâhilere örnek verecek olursak:
“Hak bir gönül verdi bana ha dimedim hayran olur
Bir dem gelir şâdî olur bir dem gelür giryân olur”
(Allah bir gönül verdi bana, ha demeden hayran olur/Bir an gelir neşelenir, bir an gelir ağlamaklı olur.)
“Tanla turup başun kaldur ellerünü suya daldır
Nefsün düşman durur öldür nefs hemişe öze gerek”
(Sabahleyin erken kalk ve aptestini al/Nefis düşmandır onu öldür, nefsin her zaman ölmesi gerekir.)
“Dürlü dürlü cefânun adını aşk vermişler
Bu cefâya katlanan dosta halvet ermişler”
(Türlü türlü acının adına aşk demişler/ Bu acılara katlananlar, Allah ile halvet olup O’na ulaşmışlar.) gibi birbirinden güzel, manaları olan kafiyeli söz ve ilâhiler, “Temcit” ile imtiyazlı kılınan gençler tarafından Ramazan boyunca söylenmektedir.
Hafızlık eğitiminin yörede yaygın olması, söylenenleri bir başka güzellikte sunmanın da anahtarıdır Taraklı’da.
Yörede Ramazan’ın sona ermesi ve başlayan Ramazan Bayramı ile birlikte, “Pilavlık Alma Geleneği”ni görmekteyiz. Ramazan boyunca evin hanımı tarafından hazırlanan yemekler/pilavlar için, helâlleşme amacıyla evin erkeğinin hediye almasına yörede “Pilavlık Alma” denmektedir. Eğer evin erkeği hediye almamışsa annesi tarafından uyarılır.
Taraklı’da dayanışma, farklı açılımları ve işlevleri ile köklü bir Ramazan geleneğidir “Temcit”.
KAYNAK:
[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]