Söndürme cihazları ve kullanım teknikleri - Söndürme maddeleri ve kullanım özellikler

[AyhanBayrak]

Söndürme Maddeleri Ve Kullanım Özellikleri

Söndürme maddelerinin kullanılması, yanıcı maddenin türüne göre değişkenlik arz etmektedir. Yangınlarda başarılı olmanın en temel şartı uygun söndürme maddesi seçimine bağlıdır. Profesyonel şehir İtfaiyeleri, iş yerinin özel güvenlik veya itfai hizmetlerini sunan görevlilerine göre söndürme maddesi seçiminde daha fazla zorlanmaktadır. Müdahale edilen her yangın gerek yanıcı madde farklılıkları gerekse müdahale tekniği açısından bir diğeriyle farklı olmakta ve bu farklılıklarda kısa sürede olsa müdahaleden önce bir araştırma yapma ihtiyacı göstermektedir. (Yangın yükü, yanıcı madde cinsi, müdahale yöntemleri v.b )

Yangınlarda iyi araştırma yapılmadan seçilen söndürme maddesi bazen gereksiz zaman kayıplarına ve doğal olarak ta yangının yayılmasına sebep olmakta, bazen de söndürme maddesinin israfına ve maddi açıdan kurumun zararına yol açmaktadır. (Örnek: Köpükle müdahale edip, daha sonra aynı bölgeye su kullanılması )

SÖNDÜRME MADDELERİNİN YANGIN TÜRLERİNE GÖRE KULLANIM ŞEMASI

SÖNDÜRME MADDESİ
A
B
C
D
1000 V’ a kadar Elektrik

Su
X





Köpük
X
X

ABC Tozu
X
X
X

BC Tozu

X
X

X

CO2

X
X

X

Halon ve Alternatifleri

X
X

D Tozu

X

3.2.1. Su (H2O) ;

Su , günümüzde en çok kullanılan söndürme maddesi olarak görülmektedir. Özel söndürme maddelerinin çok çeşitli olmasına rağmen su her zaman ana söndürme maddesi olarak kalacaktır. Çünkü oluşan yangınların % 90 ı A türü (Katı) yangınlardır.

Yangınla mücadelenin en önemli elemanlarından biri olan suyun, söndürme özellikleri, avantajları, dezavantajları, konuyla ilgilenenler için önemlidir. Suyun söndürme etkisi yangının merkezindeki ısıyı ortadan kaldırarak yani soğutarak gerçekleşir.

Suyun Termik Emme Kapasitesi ;
Bir Kg suyu 1 o C ısıtabilmek için 419 K j enerji gerekmektedir. Eklenen ısı

miktarı artıkça, suyun sıcaklığı kaynama noktasına kadar lineer olarak yükselir. Kaynama noktasındaki bir kg suyun, sıcaklık sabit kalması şartıyla, tamamen buharlaşması için fazladan 2257 K j ısıya ihtiyaç vardır.

Atmosferik basınçta, oluşan buhar bulutunun kapladığı hacim yaklaşık 1700 litredir. Hacmin artışı yangın merkezine hava gelişini engeller, ama bu husus yalnızca alevli yangınlarda önem arz eder.

Suyun ısınması ile buharlaşması esasen yüzeyden, yani kondüksiyonla, konveksiyonla olduğundan suyun yüzeyi nedenli geniş ise, bu olgular o denli hızla gelişir. Bundan dolayı çok sayıda küçük damlacıkların söndürücü etkisi yoğun halde

boşalan suyun etkisinden daha fazladır. Ayrıca yangın merkezinin küçük damlacıklarla ıslatılması esnasında etrafa sıçrayan su , yangının o bölgelere kolayca yayılmamasını sağlar.

Suyun, diğer söndürme maddelerine göre avantajları ve dezavantajları vardır.

Suyun Avantajları ;

1– Su, yangın söndürme maddelerinin en ucuz olanıdır.

2 – Su, zehirleyici olmayan , kimyasal olarak nötr bir maddedir.

3 – Su, ahşap, tekstil , kağıt vs. yangınlarında etkili bir söndürme maddesidir.

4 – Su, vizkozitesi düşük olduğundan çok akıcıdır. Bu özelliği dolayısıyla büyük

uzaklıklara kolaylıkla atılabilir.

5 – Su, genelde kentlerde, sanayi bölgelerinde yeterli miktarlarda bulunur .

Suyun Dezavantajları ;

1) Su , 0 oC nin altında donma özelliğinden dolayı kış aylarında akarsulardan , göllerden temin edilmesi zorlaşır .

2) Buz haline dönüşen suyun hacmi % 10 oranında artış gösterdiğinden içinde bulunduğu malzemeleri (Boruları , Hortumları) patlatabilir .

3) Yeterli miktarda nem ile temas halindeki hububat yeşermeye, şişmeye , başlar hububat silolarına giren su , buzlanma durumundaki gibi hacmin artmasına siloların cidarlarının patlamasına neden olabilir.

4) Selülöz , kağıt , tekstil ürünleri vs. çok miktarda su emebilir. Suyla söndürme sırasında artan ağırlıklar nedeniyle üzerinde bulundukları rafların , hatta döşemelerin çökmesine neden olabilir .

5) Su nedeniyle bir çok madde özelliğini kısmen veya tamamen kaybeder.

6) Suyun kalsiyum karbür ile birleşmesi sonucu asetilen açığa çıkar .

7) Potasyum , kalsiyum , magnezyum , sodyumla suyun temasındaki kimyasal tepkimeler , yüksek sıcaklıklarda ,hidrojen oluşmasına ,dolayısıyla patlamalara neden olur . 1500 o C - 2000 o C üzerindeki sıcaklıklarda su parçalanır ( Sıvı haldeki metallerle birleşince ) , hidrojen ile oksijen açığa çıkar . Bu da patlayıcı gazların oluşmasını kolaylaştırır.

8) Kapalı ortamda karlaşmış karbonun sulanması , karbonmonoksit ile hidrojen gazları ortaya çıkacağından dolayı çok tehlikelidir.

9) İnşaat sektöründe ayrıca gübre olarak kullanılan sönmemiş kireç yanmaz malzeme olmasına rağmen , suyla birleşmesinde yüksek miktarda ısı çıkartır , sıcak 400 o C ye kadar yükselebilir ,yakınında yer alabilen maddelerin alevlenmesine sebep olur.

10) Su da erimeyen yanıcı sıvıların , örneğin yağların ,solventlerin veya tuz banyolarının su ile söndürülmesi durumunda alevlenmiş ,sıcaklığı yüksek değere ulaşmış sıvıların üzerine düşen su tanecikleri aniden buharlaşmakta hacimleri 2000 misli artmaktadır. Oluşan köpükler nedeni ile sıvının taşması , alevlenen yüzeyin artması , hatta alevli sıvıdan patlayan parçacıkların civara zarar vermesi olasıdır.

11) Alevlenmiş gazların söndürülmesinde suyun faydası yoktur.

12) İçinde mineraller bulunan içme suyu ,azda olsa iletkendir. Dolayısı ile ,yüksek gerilim bulunan yerlerde , kısa mesafelerden , yoğun su ile müdahale edilmesi çok tehlikelidir.

13) İçme suyu bazen içinde bulunabilecek fosfatlar veya asit karbonitten dolayı yeterince korunmamış boruların paslanmasına neden olabilir.

3.2.2. KÖPÜK ;

Köpük ; Basınçlı su + Deterjan + Hava karışımından mekanik olarak elde

edilen , yağ veya sudan daha düşük yoğunlukta , düşey veya yatay yüzeylere yapışabilen , yanan sıvının üzerinde bir örtü meydana getirerek havanın içeri girmesini , patlayabilen gazların dışarı çıkmasını önleyen , bu özelliklerini uzun süre devam ettiren ,küçük kabarcıklardan meydana gelen kararlı bir kütledir.

Köpük ; Sıvı madde yangınlarının en ideal söndürme maddesidir.

Suya katılması gereken köpük konsantresinin ( Deterjan ) % olarak oranına karışım oranı denir. Bu oran genellikle % 1 - % 6 arasında değişmektedir.

Köpük hacminin karışım miktarına ,oranına Köpürme sayısı denir.

Yanan bir sıvıya köpük uygulandığında ;

a- Köpük yanıcıyı kaplar ,

b- Köpük yanıcıyı bastırır,

c- Köpük yanıcıyı ayırır,

d- Köpük yanıcıyı soğutur,

- Köpük yanan maddeyi kapladığında hava ve ısı ile teması keser. Ortamda oksijen Olmadığından ısı yanan maddeye ulaşsa dahi yanma olmaz. Kaplama oksijeni saf dışı bırakır.

- Köpük yanan maddeyi bastırır. Yanıcı sıvılar oda sıcaklığında dahi buharlaşabilirler. Sıvının yüzeyinden yukarı doğru çıkan buhar ısı kaynağının yanan maddeye daha kolay ulaşmasını sağlar. Yanan sıvıya uygulanan köpük sıvının tüm yüzeyine dağılarak buharlaşmayı önler. Etrafa dağılan yanan sıvıya köpük püskürtülürse yanan maddeyi bastıran köpük tutuşmayı önler. Bastırma yanıcıyı saf dışı bırakır.

- Köpük yanıcıyı ateşten ayırır. Yanan sıvının üzerine uygulanan köpük yanan maddenin ısı kaynağı ile temasını keser.Ayırma yanıcıyı ve ısıyı saf dışı bırakır.

- Köpük yanan maddeyi soğutur. Köpük temel olarak sudan oluştuğu için ulaştığı her yanan maddenin en azından üst seviyelerinin sıcaklığının düşmesine neden olur. Yanan maddenin soğumasını sağlayan köpük yangının sönmesine neden olur. Soğutma ısıyı saf dışı bırakır.

Köpüklerin çoğu , yüzey gerilimleri oldukça düşük deterjanlardan üretilirler. Köpük Isı ve alevle karşılaştığı zaman bozulabilir ve bileşimindeki su buharlaşır. Bu nedenle yanan yüzey üzerine kaybı telafi edecek yeterli miktarda köpük uygulanmalı ve söndürülen sıvı üzerinde bir köpük tabakası sürekli oluşturulmalıdır. Köpük mekanik veya fiziksel zorlamalar sonucunda kolayca özelliğini yitirebilirler. Bazı kimyasallar ve sıvılar köpüğü süratle bozarlar. Bu nedenle köpük yanan maddenin özelliklerine uygun olmalıdır.

3.2.2.1. Deterjan Türleri ;

Kullanım alanlarına ve yapılarına göre özel amaçla üretilmiş deterjan türleri vardır.

A- Proteinli Deterjan ; Yüksek molekül ağırlığına sahip doğal protein polymerleridir. Doğal proteinli maddelerin hidrolize edilmesi ve bozulmayı, parçalanmayı önleyici katkıların ilave edilmesi ile elde edilir. Bunlar sadece düşük genleşmeli köpük üretimine elverişli olup uzun mesafeye atılabilen deterjanlardır.

% 3 ve % 6 oranlarında imal edilmektedirler. % 6 kullanım oranlı bir protein deterjanı demek 6 litre protein deterjanı 94 litre su ile hacimsel olarak karıştırılacak ve püskürtülecek demektir. Bunun için sistemde mevcut melanjörün ayarını 6 ya getirmek yeterlidir. Proteinli deterjanlar B sınıfı yangınlar içine giren benzin , mazot , gaz yağı ,jet yakıtı , Fuel-oil gibi akaryakıtlar ile hexane ,naphta ,ham petrol vb. yangınlarda kullanılırlar.

B- Sentetik Deterjan ; Hidrokarbon sülfat esaslıdır. Çokmaksatlı deterjanlar olup ağır , orta ve hafif köpük üretiminde kullanılırlar.Sentetik deterjanlar kuvvetli ıslatıcı güce sahiptirler. % 1,5 - % 2,5 - % 6 kullanım oranlı olarak üretilirler.Yüksek genleşmeli köpük üretimine sahip deterjanlardır. Özelliklerinden dolayı , selüloz bünyeli malzemeler pamuk ,iplik,kumaş kağıt ve odun gibi malzemeler bünyelerine suyu çok zor çekerler ,dolayısıyla yanan bu malzemelere su işlemeden evvel sentetik deterjanlı köpük bir süre uygulanmalıdır. Böylece yanan bu malzemelerin suyu emme kabiliyeti arttırılmış olacaktır. Daha sonra su işlendiğinde tüm malzemelerin içine kadar su sirayet edecek ve soğutma gerçekleşmiş olacaktır.

Sentetik deterjanlar , yüksek genleşmeli köpük üretimine elverişli olması nedeniyle ulaşılması mümkün olmayan bodrum katlara ,yer altı depoları ,maden ocakları vb. gibi yerlerin köpük ile doldurularak ;

- Soğutmak suretiyle ,

- Boğmak suretiyle ,

- Buharları seyreltmek suretiyle , oksijen konsantrasyonunu azaltarak söndürülmesini mümkün kılarlar.

C – Fluoro Proteinli Deterjan ; Proteinli deterjanın etkinliğini daha da arttırmak amacıyla bünyelerine yüzeysel aktiviteli fluoro karbon maddeler bağlamak suretiyle elde edilen deterjanlardır. Düşük genleşmeli köpük üretimine elverişlidir. Etkinlikleri proteinli deterjandan daha fazladır. Söndürme süreleri daha kısadır. % 3 ve % 6 kullanım oranlarında imal edilirler. Uzak mesafeye atılabildiği gibi enjeksiyon sistemi ile de akaryakıt depolama tanklarının altından da verilebilirler.

D - AFFF ( AQUA FİLM FORMİNG FOAM ) Deterjanı ; Bu tip deterjanlar bünyelerinde yüksek konsantrasyonda fluoro karbon bulunduran sentetik deterjanlardır. Düşük ve orta genleşmeli köpük üretimine uygun olup bünyelerindeki fluoro karbon sayesinde yakıt yüzeyi ile köpük tabanı arasında sulu film tabakası oluşturarak köpüğün süratle yayılmasını sağlamak suretiyle ani ve kesin söndürme sağlarlar. Oluşan su film tabakası yanan yüzeyi soğutan ve yanıcı buharları geçirmeyen bir özelliğe sahiptir. Bu özellikleri sayesinde AFFF tip deterjandan elde edilen köpüklerin gaz geçirgenlik mukavemeti yüksektir. Söndürme güçleride yüksektir. % 1 - % 3 - % 6 kullanım oranlarında imal edilmektedirler. Alkoller hariç , bütün likit hidro karbonların söndürülmesinde etkindirler. Ayrıca ıslatma güçlerinin de yüksek olması sayesinde pamuk,kağıt,ahşap vb. A türü yangınlarında söndürülmesinde kullanılmasını mümkün kılar.

E – Alkol Tipi Deterjan ; Su ile karışan ve genellikle çözücü olarak kullanılan Polar sıvılar bu tip köpükleri parçalar polar çözücülere örnek olarak alkol ,aseton,asetat ,akrilonitril yapıda ve bunların karışımı olan boya tinerleri gibi kimyasallar sayılabilir. Bu maddelerin yangınında alkol tipi deterjan kullanılır. Alkol tipi deterjan protein esaslı olup , yakıt yüzeyi ile köpük örtüsü koruyucu bir film tabaka meydana getiren katkı maddesi ilavesi ile imal edilmektedir. Bu koruyucu tabaka sayesinde köpük kabarcıkları içerisindeki suyun polar solvent ile karışarak köpüğü bozması önlenir. Alkol tipi deterjanın kullanılması özel bir dikkat ister. Çünkü su ile karıştırıldıktan hemen sonra kullanılması gerekir. Bu tür deterjanların kullanım sıcaklıkları 2 o C ile 50 o C arasında değişir.

3.2.2.2. Köpük Çeşitleri ;

Köpüğü ,köpürme katsayısı ve köpük konsantresi , hava , suyun karışım oranlarına göre üç grupta sınıflandırabiliriz.

3.2.2.2.1.Ağır Köpük ;

Az genleşmeli köpüktür.

Köpük oluşumun içinde su oranı fazla , hava oranı az miktardadır.

Ağır köpüğün boğma etkisinin yanında içinde bulunan su oranının fazlalığı soğutma etkisinin de olduğunu göstermektedir. En iyi ağır köpük proteinli deterjandan elde edilmektedir. Sentetik deterjanda ağır köpük elde edilebilir.

Ağır köpük elde etmek için normal su lanslarının dışında özel köpük lansları olan S 2 ve S 4 köpük lansları kullanılır. Köpürme sayısı 4 – 20 dir. Köpük oluşumunun içinde bulunan su oranının fazla olması nedeniyle uzak mesafelere atılabilirler.

3.2.2.2.2. Orta Köpük ;

Orta genleşmeli köpüktür.

Köpük oluşumu içinde su oranı az , hava oranı fazla miktardadır.

Orta köpüğün boğma etkisinin yanında , ağır köpükteki soğutma etkisi kadar olmasa dahi az miktarda soğutma etkisi bulunmaktadır. Sentetik deterjandan elde edilir. Orta köpük elde etmek için M 2 ve M 4 köpük lansları kullanılır. Köpürme Sayısı 20 – 200 dür.

3.2.2.2.3 Hafif Köpük ;

Yüksek genleşmeli köpüktür.

Köpük oluşumu içinde su oranı çok az , hava oranı çok fazla miktardadır. Su oranı çok az olduğundan soğutma etkisi yoktur . Sadece boğma etkisi bulunmaktadır. Sentetik deterjandan elde edilir. Hafif köpük elde etmek için Köpük jeneratörü ve Su Tribünü ile çalışan Turbex de dediğimiz aletler kullanılır. Köpürme sayısı 200 - 1000 dir. Hafif köpüğün oluşumu içinde su oranı çok az olduğundan atma mesafesi yoktur.Bu yüzden hafif köpüğü uzak mesafelere taşımak için körüklü borular kullanılır.

Kaliteli Bir Köpük Nasıl Olmalıdır ;

1- Çevrenin basınç ve sıcaklık şartlarında sıvı kaynama noktasına ulaşmamalıdır.

2- Sıvı ısının 100 o C den yüksek olduğu yangınlarda köpük işlenirken dikkat edilmelidir.

3- Yanan madde kullanılan köpük için zararlı nitelikte olmamalıdır.

4- Yanan sıvı su ile reaksiyona giren cinsten olmamalıdır.

5- Yangın yatay bir yüzey yangını olmalıdır , üç boyutlu derinliği olan yangınlar köpük bileşimindeki su tarafından soğutulabilir olmadıkça , köpük kullanılarak söndürülemezler. Yüksek bir yerden akan akaryakıt yangınları v.s. fakat bazı köpüklerin akan akaryakıtları örterek üzerinde kalma nitelikleri mevcuttur.

3.2.3. KURU KİMYEVİ TOZLAR ;

3.2.3.1. BC Tozları ; Sodyum Bikarbonat, Potasyum Bikarbonat ve Potasyum Klorür tozlarıdır. Parlayıcı sıvılarda yapılan deneylerde yanan bölge için serbest kökler vardır. Yanmanın devam edebilmesi için bunların birbirleri ile reaksiyona girmeleri gerekmektedir. BC tozları yangın alanına verildiğinde bu reaktif maddelerin aralarına girerek yüzeysel bir şekilde etki yaparlar. Yani engelleme yolu ile söndürmeyi gerçekleştirirler. Bu söndürme maddesi sıvı ve gaz yangınlarında kullanılır .

Kuru kimyevi tozlar özellikle B ve C sınıfı yangınların söndürülmesinde kullanılır. Kuru Kimyevi tozun bileşimine göre A ve D sınıfı yangınlarında da kullanılabilir. Toz; azot, karbondioksit veya havanın yardımı ile hortum ve borular üzerinden prematik olarak dışarı itilebilmelidir. Tozlar zımpara ve pas etkisi özelliklerine sahip olmamalıdır. Kuru Toz , tozlara hassas sistemlerin yangınlarında önerilmesi uygun olmayabilir. Örneğin bilgisayar sistemleri v.b.

Kuru kimyevi tozun söndürme etkisinde sadece kimyasal bileşimi değil , yanıcı maddelerin cinsi de tozun söndürme etkisine tesir ettiği yapılan laboratuar denemelerinde ve yangınların söndürülmesinde görülmüştür

3.2.3.2. ABC Tozu ; ABC Tozları ile alevli yangınlar ve yüzeysel kor yangınları söndürülebilir. Daha derin olan korlu yangınlar yanmaya devam ederler ve yangının yeniden alevlenmesine neden olabilirler. Kor yangını tozu da denilen ABC tozları ile geri ateşlenme engellenir.

ABC Tozları; Mono amonyum fosfat (NH4H2PO4), Üre-potasyum bikarbonat ve Amonyum sülfat (NH4SO4) maddeleridir.

ABC Tozlarının korlu yangınları söndürmesinde de birkaç söndürme etkisi birden yangını durdurur.

- Ayırma ile boğma etkisi ,

- Isı alma ve set koyma etkisi ile soğutma ,

- Kimyasal reaksiyonları inhibizasyon ( blokaj ) etkisi ,

ABC tozu ayırma ve boğma etkisinde çok önemli rol oynar. Eriyen toz parçacıkları

sayesinde katı yanıcı maddelerin hücreleri tıkanıyor , kapanıyor , gaz çıkışı ve oksijen girişi imkansız kılınıyor. Eriyen tozun ısı alması önemsiz bir rol oynuyor. Amonyum fosfatın kullanımında serbest kalan amonyum ayrıca alevlere inhibizasyon etkisi de yapar.

Amonyum fosfat ve amonyum sülfatın kömürleştirme etkisi mevcuttur. Yanma olayı , alevlenme ve ısı gerilediği için gecikiyor . İçin için yanan katı madde yangınlarının söndürülmesinde toz bulutundan çok toz tabakası önemlidir.

Sıvı yangınlarında alevler sönene kadar toz bulutunu ayakta tutmak gerektiği halde , kor yangınlarında toz verme işlemi zaman zaman durdurularak tozun anlamlı dağılımı kontrol edilmeli ve mümkün olduğu kadar az toz harcanması sağlanmalıdır.

ABC tozları sıcak bölgelerde tutulmamalıdır. ABC tozunun esasını oluşturan monoamonyum asidik olan bir maddenin alkolün bir kuru kimyasalla karışması ısınma ile birlikte karbondioksit bırakmaya başlar. Bu nedenle söndürme cihazlarının patladığı görülmüştür.

Kuru Kimyevi Tozların Söndürme Özellikleri ;

1- Kuru kimyevi tozların ateşi boğarak söndürme özelliği ,

Kuru kimyevi tozlar ateşe püskürtüldükleri zaman çıkardıkları karbondioksit gazları alevi kısmen boğar. Ancak ateşin sönmesinde ana rolün karbondioksit olmadığı bilinmelidir. Çünkü söndürmede sadece çıkardıkları karbondioksit gazları rol oynasaydı ateşle birleşmelerinde karbondioksit ve su buharı çıkaran bazı tuz asıllı kimyevi bileşiklerinde ideal yangın söndürücüler olması gerekirdi. Fakat bu tür tozlar ateşi heterojen ( Ayrışma ) etkisi ile söndürmektedir.

2- Kuru kimyevi tozların soğutucu özelliği ,

Kuru kimyevi tozlar ateşe püskürtüldükleri zaman sıcaklığın bir kısmını emerler. Örneğin 18 o C toz ateşe püskürtüldüğü zaman 1 gr 300 o C yükselerek 79 kalorilik bir ısı absorbe eder. Bu durumda kuru kimyevi tozların yangın söndürmede sadece soğutuculuk özelliklerinin de temel esas olduğu kabul edilmez.

3- Kuru kimyevi tozların aleve karşı kalkan özelliği ,

Alevli yanan bir ateş üzerine püskürtülen kuru kimyevi toz , alev ile yanıcı madde arasında bir toz bulutu meydana getirerek yanıcı maddeyi alevden gelen ısıya karşı korur. Bu da kuru kimyevi tozların söndürücü özelliklerinden biridir.

4- Kuru kimyevi tozların zincirleme yanma olayını engelleme özelliği ,

Yanma olayının devam edebilmesi için yanan yerde açığa çıkan bazı maddelerin birbiriyle birleşerek reaksiyonlar meydana getirmesi şarttır. İşte kuru kimyevi tozlar açığa çıkan bu maddenin birleşmesini engellemekte , yanma zincirinin oluşmasını sağlamamaktadır. Böylece de yangın büyüyememekte ,kısa zamanda sönmektedir. Kuru kimyevi tozların bu özelliği yangınları söndürmede en önemli özelliktir.

Kuru Kimyevi Tozun Avantajları ;

- ABC tozu çok maksatlı olarak kullanılabilir.

- Büyük sıvı yangınlarında dahi kuru toz ani söndürme etkisi oluşturur.

- Köpükle unlaşan kuru tozlar köpükle müşterek olarak kullanılabilir.

- Kuru toz söndürücüleri - 50 o C ile + 60 o C arasında kullanılabilir.

- Kuru toz genelde sağlığa zarar vermez.

- NaHCO3 temelli kuru tozlar asitlerin nötürleşmesinde kullanılabilir.

Kuru Kimyevi Tozun Dezavantajları ;

- Kuru toz kullanımı özellikle kapalı yerlerde toz ve kirlenmeye sebep olur.

- Kuru toz bulutu yanıcı tozları havalandırabilir.

- Kuru toz seyyar söndürücülerde yalnız kısıtlı miktarlarda bulunur.

- Kuru toz müdahalesinde geri ateşleme dikkate alınmalıdır.

3.2.4. KARBONDİOKSİT ( C O 2 ) ;

Karbonun tamamen yanması ile kirecin asitle yakılması sonucu elde edildiği gibi , doğada serbest olarak da bulunur. Yanıcı bir gaz değildir , bir çok madde ile reaksiyona girmez. Muhafaza tankında boşalması için gerekli basıncı kendisi yaratır. Gaz halinde bir söndürme olup tamamen boğma özelliğine sahiptir. Sıvı ve gaz yangınlarında kullanılır. Bir gaz olduğundan nüfuz edicidir ve yangın alanının her noktasına yayılabilir. Sıkıştırma ve soğutma yolu ile sıvı , katı hale getirilebilir. – 56 o C de 3 hal noktasındadır. Yani kapalı kap içerisinde sıvı ve gaz halinde bulunur. Kritik sıcaklığı 31 o C dir. Hem sıvı hem de gaz halinde bulunabildiğinden sıcaklık fazlalaşır. Kritik sıcaklık dediğimiz 31 o C de buharın yoğunluğu sıvının yoğunluğuna eşittir. Karbondioksit havada % 0 , 03 oranında bulunur. Renksiz ve kokusuzdur. Yoğunluğu 1,52 kg / m 3 tür. 30 o C sıcaklıkta ve atmosferik basınçta , 1 kg CO 2 0 , 560 m 3 gaz verir . Havaya karıştığı zaman nefes almayı güçleştirir , hatta boğulmaya bile neden olabilir.

Tüpün içerisine sıvı karbondioksit doldurulacaksa 20 o C de 57 bar basınç gerekmektedir. Sıvı karbondioksit atmosfere verildiğinde depolanması - 17 o C de yapılmış ise % 46 sı kuru buza dönüşür. 21 o C de ise yalnız % 25 kuru buza dönüşür Meydana gelen kuru buz - 78 o C dir. Karbondioksit alçak basınçlı soğutma tanklarında ve dikişsiz yüksek basınçlı tüplerde depolanmaktadır. 22 o C de tamamen sıvı halde bulunan karbondioksit sıcaklık artışlarında hızla gaz haline geçer . Bu durum 65 o C de tüpün dayanıklılık basıncı olan 250 bara ulaştığı için karbondioksit tüpleri sıcak mahallerde bulundurulmamalıdır.

Karbondioksitli yangın söndürücüler B ve C sınıfı yangınlarda daha uygundur. Karbondioksit , gaz veya çok katı parçacıklar halinde iken ( kuru buz ) elektriği iletmez. Bu yüzden elektrik akımı bulunan yangınlarda kullanılabilirler. Yalnız yüksek gerilim hatlarında küplerin üzerinde belirtilen voltajlara kadar yangın ile aradaki mesafeyi göz önünde bulundurarak müdahale edilmelidir. Ayrıca karbondioksit yangın söndürme işleminden sonra herhangi bir artık bırakmaz. Ortamdan gazlaşarak uzaklaşır. Böylece elektrik ve elektronik devrelerin temizlenmesi daha kolay olur.

3.2.5. HALON ALTERNATİFİ SÖNDÜRÜCÜLER ;

Yangın söndürücü olarak kullanılan halon alternatifi halojenli hidrokarbonlar , flor ,

klor veya brom elementlerinin birini veya birkaçını ihtiva eden , bir veya birkaç organik bileşiğin ana bileşen olarak kullanıldığı elektrik iletkenliği olmayan , kapalı mekanlarda yangın mahallindeki hacmin tamamen doldurulması sureti ile yangını söndüren gazlardır.

3.2.5.1. NAF – S 3 ;

NAF – S 3 “ Hidrokloroflorocarbon “ ( HCFC ) karışımının az miktarda organik bileşik d – limonene ile yapılmış bir harmanıdır. NAF – S 3 zehirliliği olmayan bir madde olarak bilinir. “ HCFC karışım A “ olarak geçer.

Kompozisyonu ; % 82 HCFC – 22 “ Klorodiflorometan “ , % 4,75 HCFC –123 “ Diklorotrifloroetan “ , % 9,50 HCFC –124 “ Klorotetrafloroetan “ , % 3,75 d – Limonene “ İzopropenil – 1 – metilsiklohekzen “ şeklindedir.

3.2.5.2. İNERGEN ;

İNERGEN ; % 52 Nitrojen ( Azot ) , % 40 Argon gibi inert gazlarla , % 8 karbondioksitten meydana gelen bir karışımdır.

İnergen , özellikle bilgisayar ve MRI ekranlar gibi çok hassas ve pahalı cihazlarla donatılmış tıbbi teşhis ve tedavi odalarında , kütüphane ve müzelerde kullanılmaya uygundur. Gazlaşma özelliği dolayısıyla açık alanlarda çıkan yangınlar için koruyucu olarak kullanılamaz. Diğer bütün gazlaşmış söndürme maddeleri gibi metal yangınlarında kullanılması uygun değildir.
3.2.5.3. F M – 200 ;

F M – 200 ; “ Heptafloropropan “ CF3CHFCF3 şeklinde olan atık bırakmayan temiz bir söndürme maddesidir. FM - 200 öncelikle fiziksel yollarla alevden ısıyı emerek , yanma reaksiyonunu sürdüremeyecek kadar alevi soğutmak suretiyle yangını söndürmektedir. İlave olarak FM –200 ün alevle kimyasal reaksiyona girmesiyle söndürme üzerinde az bir kimyasal iştiraki vardır.

Data proses ve telekominakasyon merkezlerinde , proses fabrikaları kontrol odalarında , güç santrallerinde , kütüphane , sanat galerileri ve müzelerde , sahil platformların da , denizcilik kuruluşlarında , radar , radyo istasyonlarında ,kontrol kulelerinde , TV stüdyolarında ve film depolarında tercihan kullanılır.

Sistemlerde kullanılan gazların fiyat , kapasite , boşalma süresi gibi konularda avantajları bulunmaktadır.

3.3. PORTATİF YANGIN SÖNDÜRME CİHAZLARI

Yangın olaylarında yangın tipi yanında yangının muhtemel gelişme eğilimi ve yangın yükü hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Buna göre küçük , orta ve büyük yangınlardan bahsetmek mümkündür. Küçük yangınlar için az miktarda yanabilir madde içiren bölümler ,bürolar ,dershaneler de oluşabilecek yangınlarla az miktarda sıvı içeren yada iyi korunmuş yakıt depolarının bulunduğu B sınıfı yangınları içerir. Orta büyüklükteki yangınlarda ,yanabilir maddeler daha fazla olmakla birlikte yangının yayılma eğilimi az olacak şekilde dağılım gösteren yangınlardan daha büyük oranda yanabilir madde içeren bölümler , işyerleri , garajlar , galeriler , tamir atölyeleri v.b. yerlerdeki yangınları içerir. Bunlardan daha fazla yüklü yangınlar ise büyük yangınlar sınıfına girerler. Bu tür yangınlar Ayrıca kendi aralarında sınıflandırılmaları yapılmaktadır.

Portatif yangın söndürme cihazları küçük çaptaki yangınların söndürülmesinde veya daha büyük çaptaki yangınlarda ilk müdahale amaçlı kullanılırlar. Elle taşınabilir veya tekerlekli taşınabilir olarak imal edilmektedirler.

3.3.1. PORTATİF YANGIN SÖNDÜRME CİHAZLARININ ÖZELLİKLERİ

3.3.1.1. Su İçerikli Portatif Söndürme Cihazları ;

Yaygın tip 9.46 litre depolu basınçlı söndürücülerdir. Sürekli veya kesikli olarak da kullanılabilirler. Antifirizli olanları -40 o C şartlarına kadar kullanılabilirler. Pompalı – tank tiplerinde basınçlaştırma gerekmez , uzak mesafelerden kullanılabilirler. Ek ekipman gerekir. Basınçlı taşınabilir tipler küçük çaptaki A sınıfı yangınlarda etkilidirler. 15 m mesafeye kadar kullanılabilirler. 50 saniye sürede içindeki suyu boşaltabilir

3.3.1.2. Köpüklü Portatif Söndürme Cihazları ;

Yaygın tipleri 9,46 litrelik depolu olanlardır. 4 o C altında kullanılamazlar. 6 m uzaklığa kadar etkilidirler . Boşalma süreleri 60 sn dir.

3.3.1.3. Kuru Kimyevi Tozlu Portatif Söndürme Cihazları ;

a) Çok Maksatlı Kuru Kimyevi Tozlu Portatif Söndürme Cihazları ;

Hafif Metal yangınları dışında bileşik yada tek tip yangınların hepsinde kullanılabilecek söndürücülerdir. – 54 o C sıcaklık şartlarına kadar kullanılabilirler. 6,5 m mesafeden etkili bir şekilde kullanılırlar. Boşalma süreleri 10 – 30 saniye arasındadır. Yaklaşık 1 kg ve 9 kg kapasiteye kadar elle taşınabilir tipte olanları imal edilebilmektedir. Küçük , orta ve büyük çaptaki A , B , C sınıfı ve elektrik yangınlarında etkili olarak kullanılabilirler. Ancak uygun kapasiteli olanını seçmek gerekir. Ayrıca küçük ve orta çaptaki BC – AB – ABC – ABCE sınıfındaki yangınlarda da kullanılırlar. Bu durumda kullanılacak söndürücü sayısı ve kapasitesi arttırılmalıdır. Tekerlekli olanlar 60 kg kapasiteye kadar imal edilmişlerdir. Etkili kullanım mesafesi 12 m , boşalma süresi 52 saniyedir.

b) BC Tipi Kuru Kimyevi Tozlu Portatif Söndürme Cihazları ;

Basınçlandırılmış çeşitli büyüklükteki bu tip söndürücüler sodyum bikarbonat ve potasyum bikarbonat esaslı olarak üretilmiş iki tiptirler. – 54 o C sıcaklık şartlarına kadar kullanılabilirler. Yaklaşık 1 kg ve 9 kg kapasiteye kadar elle taşınabilir tip olarak imal edilmektedirler. Hortumlu ve nozullu tipleri vardır. 6,5 m mesafeye kadar etkili olarak bilinirler. Büyüklüğüne göre boşalma süreleri 10 – 28 saniyedir. Tekerlekli olanlar 60 kg kapasitelidirler. Etkili kullanım mesafesi 12 m , boşalma süresi 53 saniye civarındadır.

3.3.1.4. Karbondioksitli ( CO 2 ) Portatif Söndürme Cihazları ;

Elle taşınabilir olanlar 2 kg ve 9 kg arasında muhtelif kapasitelerde olmak üzere kullanılmaktadır. Tekerlekli olan 45 kg “ a kadar CO 2 içerebilmektedir. Elle taşınabilir olanlar 2,5 m uzaklığa kadar kullanılabilir. Boşalma süreleri 10-20 sn arasındadır. –40 o C şartlarına kadar kullanılabilirler. Tekerlekli olanlar 4,5 m mesafeye kadar etkilidirler . Boşalma süreleri 44 –74 sn dir.

3.3.1.5. Halon Gazlı Portatif Söndürme Cihazları ;

Azotla basınçlandırılmış sıvı halde depolanan bir gazdır. –54 o C sıcaklık şartlarına kadar kullanılabilirler. Yaklaşık olarak 0,5 kg ve 9 kg arasında muhtelif kapasitelerde imal edilmektedirler. Hortumlu ve nozullu tipleri mevcuttur. Boşalma süreleri 10-23 sn dir.6 m uzaklığa kadar etkilidirler. Tekerlekli olanları 70 kg kapasiteli olup 12 m uzaklığa kadar etkilidirler. Boşalma süreleri 44 sn dir.

3.3.1.6. Kuru Kimyevi Tozlu ( D - Tozu ) Portatif Söndürme Cihazları ;

Hafif Metal yangınları için özel imal edilmişlerdir. – 40 o C şartlarına kadar kullanılabilirler. Elle kullanılanlar 15 kg , tekerlekli olanlar 115 kg kapasiteye kadar imal edilirler. Elle taşınabilenlerin ,etkili mesafe uzaklığı 3 m ,boşalma süreleri 28 saniyedir. Tekerlekli olanların etkili kullanım mesafesi 9 m , boşalma süreleri 120 saniyedir. Toz metal yangınının tipine göre seçilmelidir.

3.3.2. Portatif Söndürme Cihazlarının Seçim Esasları ;

Portatif Söndürme Cihazları seçilirken yangınlar hakkında ne kadar iyi tahmin yapılırsa o kadar iyi portatif yangın söndürme cihazı seçimi yapılır. Bu amaçla portatif yangın söndürme cihazı seçiminde aşağıdaki özelliklere dikkat edilerek iyi bir seçimin yapılması gerekir

1- Muhtemel yangın halinde yanabilenlerin ne tür maddelerden oluştuğu hangi yangın sınıflarında olabileceği belirlenmelidir.

2- Meydana gelebilir yangından yanabilenlerin büyüklüğü , mekan içindeki dağılımı bu maddelerin ısı yükleri , yayılma eğilimi ve şiddeti göz önüne alınarak yangının büyüklüğü tespit edilmelidir.

3- Yangında portatif söndürme cihazlarından beklenen etkinlik belirlenmelidir.

4- Portatif söndürme cihazının taşınma kabiliyeti ve kullanımda getireceği riksler

ve kullanıcıda özel kabiliyet gerekip gerekmediği belirlenmelidir.

5- Çevre sıcaklıkları rüzgar durumu , özel hava hareketlerinin olup olmadığı varsa şekli tespit edilmelidir.

6- Yanma sırasında yanan malzeme ile söndürücü maddenin reaksiyona girip

girmeyeceği belirlenmelidir.

7- Söndürücü kullanımı sırasında özel önlemler gerekip gerekmediği ve koruyucu

ekipmana ihtiyaç olup olmadığı belirlenmelidir.

8-Portatif söndürücü için periyodik bakım ve onarım gerekli olup olmadığı ve mali yükler açısından yeniden doldurma imkanı bilinmelidir.

9-Yanan madde çevre şartları ,kullanıcı ve söndürücüler hakkında mevcut durum belirlendikten sonra en iyi söndürme maddesi seçimi mümkün olabilir. Aksi taktirde yangını söndürmek ve geciktirmek yerine bazen durumu daha da kötüleştirmek mümkündür.