Ana karnında simetri

[seva]

Genetik
1000 DOĞUMDAN 4 Ü TEK YUMURTA İKİZİ...
Ana karnında simetri

Tarihin başlangıcından bu yana ikizlerden hem korkuldu, hem deonlara saygı duyuldu. Birçok değişik kültürde, ikizler esrarengiz bulundu. Değişik disiplinlerden araştırmacılar, ikizlerdeki "çift" düğümünü ve ikizlerden yola çıkarak insanın kişiliğinin nasıl şekillendiğini çözmeye çalışıyorlar...

İkizler her zaman hayret uyandı*rıcı oldular
Sahip oldukları es*rarengiz hava, biz tekleri de kimliğimizi sorgulamaya yö*neltiyor. İkizler ve ikili imgeler, folk*lorik kültürde, mitoslarda, sanatta ve edebiyatta sık sık karşılaştığımız te*malardan biri... Yapımızın çekirde*ğinde de ikili bir özellik var; çünkü, DNA sarmalı da ikiz spirallerden oluşuyor. İkizler hakkında edinilen bilgiler, hepimizin kökenini çözüm*lemekte yararlı oluyor. Nitekim bili*madamları, tek yumurta ikizlerini araştırarak bir dizi genetik özelliği çözümlediler...

Birçok kültürde ikizler, "kötü ruhların eseri" olarak görüldüler ve yok edildiler
Dünyada bilinen en eski mitoslar*da da ikizlere rastlıyoruz: Romüs ve Romülüs, Castor ve Pollux hep ikiz*diler, Güney Amerika'dan Avustral*ya'ya, Japonya'dan Afrika'ya birçok kültürde ikizler, "kötü ruhların eseri" olarak görüldüler ve yok edildiler. Afrika'da Nijer deltası halklarında ikizler, belkemikleri kırılarak öldürü*lürlerdi ve anneleri de köy dışına atı*lırdı.

Modern dünyada ikizleri artık öldürmüyoruz ama…
İkizlerin, diğer insanları hem hay*rete düşüren, hem de korkutan gö*rüntüsü neye dayanıyor? Modern dünyada ikizleri artık öldürmüyoruz ama, onlara karşı duyulan eski kor*kuların izi sanat yapıtlarında ortaya çıkabiliyor. David Cronenberg'in 1988'de yaptığı "Dead Ringers" fil*mi, iki tek yumurta ikizi üzerineydi (iki rolü de Jeremy Irons oynuyordu) ve bu ikizler, insanları, onların kim*liklerini birbirine karıştırarak korku*tuyorlardı. 1971'de çekilen "Twins of Evil"da da ikizler, vampir kültü ile özdeşleştirilerek anlatılmışlardı.

Ama ikizlere her zaman korkuyla yaklaşılmadı
1940 ve 1950'lerin ka*bare dünyasında Alice ve Helen Kessler gibi ikizler de baştacı edildi*ler. Antropologlar, ikizlerin diğer in*sanlarda yarattıkları korkuya mantık*lı açıklamalar getirmeye çalıştılar: Hayvanlarda olduğunun tersine, ön*celeri insan bebeklerini büyütmek son derece yoğun ve uzun süreli bir çaba gerektiriyordu. Günümüzde bi*le, teknolojinin sağladığı bütün ko*laylıklara rağmen, ikiz bebekler anne ile babanın bütün ekonomik ve duy*gusal potansiyelini eritebiliyorlar. Belki de yerleşikliğe henüz geçme*yen toplumlarda ikiz bebeklerin doğumu, başa gelebilecek en bü*yük felaket olarak görülüyordu ve bu yaklaşımın izleri, ikizlerden duyulan korkuyu besledi.

"hayatımızdaki ikilik ilkesini temsil ettik*leri" için ilginç mi ilginç geliyor?
John Lash, "Twins and the Double" (İkizler ve Çift) adlı kitabında, ikizlerin bize, "hayatımızdaki ikilik ilkesini temsil ettik*leri" için ilginç geldiklerim söylüyor. Gözler, kulaklar, eller ve ayaklar hep çift ve duygusal dünyamızı da ikili kavramlarla açıklamaya çalışıyoruz: İçe dönük-dışa dönük, mutlu-üzgün, iyi-kötü, erkek-dişi, ruh-beden, çalış*kan-tembel vb. hep bu tür ikilikler... John Lash, ayrıca ilkel toplumların ikizlerde kutsal bir öğe bulduklarını da savunuyor. İkizlerde beliren ikilik kavramı, hem iyileştiren hem de yo*keden tanrılarla özdeşleştirilmişe benziyor. Batı Afrika'daki Togolular, ikizleri, en büyük tanrıları olan Ohoho'nurı güçlü temsilcileri olarak görüyorlar. Ohoho'nun da kutsal olduğu düşünü*lürse, Togolular'ın ikizlere bakış açı*sının ne olduğunu tahmin etmek zor değil. Sibirya kıyısındaki Sahalin adalarının yerli halkı da ikizlerin, kurnaz bir büyücünün çocukları ol*duğunu ve onlara dikkatle yaklaşıl*ması gerektiğini düşünüyorlar.

İkizlere duyulan ilginin temelinde, batı kültürünün, tek başına "kişi"yi merkez olarak görmesi de yatıyor
Bireyin kişisel çabalarıyla elde ettiği ilerleme, kendisini ifade etme yeteneği, işini geliştirecek güce sahip ol*ması ve kendine özgü bir gusto ile şekillendirdiği yaşamı, bireyselliğin toplumca alkışlanan özellikleri olarak benimseniyor. Buna karşın ikizler, bireyin çift haline gelmesinin kanıtı olarak kabul ediliyor. Bu nedenle ikizlerin varlığı, "yalnız olan birey" kültünün de yerlebir edilmesi demek oluyor...

İkizlerin birbirleriyle her zaman çok özel bir ilişkisi oluyor
Onlar ka*palı bir dünya yaratıyorlar ve başka*larının bu dünyaya girmelerine izin vermiyorlar. Marjorie Wallace'ın kitabı "The Silent Twins" (Sessiz İkiz*ler), üç yaşından itibaren sadece bir*birleriyle konuşan tek yumurta ikiz*leri Jennifer ve June Gibbons'ın ha*yatını anlatıyor. Bu ikizler özel bir dil geliştirmişler ve ailelerini de, kendilerine sadece mektup yazarak iletişim kurmaya zorlamışlardı. Çev*releri tarafından anormal olarak nite*lenen bu kızlar, kundakçılık yaptık*ları için 1982'de 18 yaşındayken Broadmoor hapisanesine konuldular. İkizler hapisteyken bulunan günlük*lerinden, ikisinin de çok gelişkin bir hayal gücüne sahip oldukları ve bir*birleriyle çok yoğun bir aşk/nefret ilişkisi içerisinde bulundukları orta*ya çıktı. 1993 yılının sonunda hapis*ten çıkan Jennifer, salıverildiği gün hastalanarak öldü.

Tek bir yumurtanın neden ikiye bölündüğü hâlâ sır
"Tıpatıp aynı" ikizler, döllenen tek yumurtanın ikiye bölünmesiyle olu*şuyor. Birbirinin aynı olmayan veya "karın kardeşi" ikizler ise, iki ayrı yu*murtanın eşzamanlı döllenmesiyle meydana geliyor. Tek bir yumurtanın neden ikiye bölündüğü hâlâ sır ama, bu bölünmenin oranı bütün dünyada*ki doğumlarda benzer bir oranı açığa vuruyor: 1000 doğumun yüzde 3 ve*ya 4'ü tek yumurta ikizleriyle sonuç*lanıyor. Daha sık görülen "karın kar*deşi" ikizlerde ise, bütün dünyada de*ğişik oranlar gözlemleniyor. Çünkü, bu tip ikizlerin doğumunda, etnik kö*ken, annenin yaşı, besinler ve çiftin hangi sıklıkta seks yaptıkları gibi fak*törler belirleyici oluyor.

İkiz çocuk sa*hibi olmada etnik faktörler var mı?
İngiltere'deki "Çoklu Doğum Vak*fı"nın başkam Dr. Elizabeth Bryan, eğer "1.80 boyunda, geç 30'lu yaşlar*da, beş çocuklu ve cinsel olarak aktif bir Nijeryalı"ysanız, karın kardeşi ikiz sahibi olma şansınızın çok yük*sek olduğunu, buna karşın, "1.50 bo*yunda, 20 yaşında, seks hayatı dü*zenli olmayan, ilk çocuğuna hamile ve ailesinde ikiz bulunmayan bir Ja*pon kadını"ysanız, karın kardeşi ikiz sahibi olma şansınızın bulunmadığını söylüyor. Nijerya'daki Yorubalar'da ikiz çocuk sahibi olma oranının yük*sekliğiyle Japonlar'ın ikiz çocuk sa*hibi olma şansının azlığının temelin*de etnik faktörler var ama, etnik fak*törlerdeki farkı saptamak da o kadar kolay değil. İkiz doğurmayla, yu*murtaların olgunlaşmasını sağlayan "gonadotropin" hormonu arasında bir ilişki olduğu düşünülüyor. Yük*sek oranda gonadotropin, yaşı daha büyük olan kadınlarda ve Nijeryalı*lar'da görülüyor. Nijeryalılar'daki durumun, çok fazla yedikleri yerel*masından kaynaklandığı sanılıyor. İkizlerin varlığı esrarını korumaya devam ediyor ama, onlar, yüzyıllar*dır merak edilen bir sorunun cevabı*nı bulmak için denek olarak da kul*lanılıyorlar. O soru da şu: Bizi biz yapan taşıdığımız genetik mesajlar mıdır? Yoksa çevre faktörleri midir?

Birbirinden ayrı büyüyen ikizlerde ki şaşırtıcı benzer davranışlar
Bu soruya cevap bulmak için, tek yumurta ikizi olan Brigit ve Dorothy Lowe, küçükken birbirlerinden ayı*rılmışlar ve her biri değişik ailelerde büyütülmüş. Yıllar sonra biraraya geldiklerinde, ortaya şu şaşırtıcı so*nuçlar çıkmış: İkizler kendi çocukla*rına birbirine çok benzeyen isimler vermişler, ikisi de aynı sınıfa kadar piyano çalmışlar ve piyanoyu bırak*mışlar, ikisinin de kedilerinin adı "Kaplan"mış ve birbirine çok benze*yen gelinlikler giyerek evlenmişler...
The Twins Study Unit'ten (İkizleri Araştırma Merkezi) Thomas Bouc*hard, buna benzer yüzlerce ikizi araş*tırmış ve ayrı çevrelerde büyüyen tek yumurta ikizlerinin; çok iyi hikaye anlatma, sürekli gülme, denize ters yürüyerek ve dizlerine kadar girme gibi bazı garip özelliklere sahip ol*duklarını kaydetmiş.
Araştırma konusu olan ikizler aynı çevrede büyümedikleri için göster*dikleri, üstelik çok kişisel gibi duran ortak özelliklerin genetik bilgi tara*fından belirlendiği düşünülüyor.

Bir başka deneyde de, tek yumurta ikizleriyle, ayrı ikizlerin zeka ve kişi*likleri birbiriyle karşılaştırılmış
Tho*mas Bouchard, bu deney üzerine, ki*şilik yapısını oluşturan zeka, önder*lik, optimizm ve hatta otoriterlik gibi özelliklerin genlerden kaynaklandığı*nı belirtiyor. Araştırmacı, bütün özel*liklerimizin genler tarafından oluştu*rulmadığını, ama genlerin rolünün sanılanın çok üstünde olduğunu söy*lüyor.
Minnesota Üniversitesi'nden Da*vid Lykken, sonuçlarını 1993'te açık*ladığı ikiz taramasında 900 evli tek yumurta ikizi çifti incelemiş. Bu çift*lerde ikizlerin seçmiş oldukları eşle*rin birbirlerine hiç benzemediği, ama eşlerin diğer ikizi sevmediği ortaya çıkmış. Psikologların, geleneksel ola*rak, insanların kendilerine benzeyen kişilerle evlendiklerini söylediklerini düşünürsek, bu durum biraz kafa ka*rıştırıyor. Lykken'in araştırması, eş seçiminde psikologların inancının ge*çerli olmadığını kanıtlıyor. Bu du*rumda şair Shelley'nin inandığı gibi, biryerlerde en uygun eşi oluşturacak "ikiz ruh"umuz yok ve genlerimizde*ki mesaj, hayatımızın hangi döne*minde harekete geçerse, o sırada ora*da bulunan kişiye aşık oluyoruz.

Çift sarmallı DNA eski kültürler tarafından sezgiyle bilinmiş olabilir mi?
John Lash, her hücrede bulunan çift sarmallı DNA'nın modern bir bu*luş olmasına rağmen, eski kültürler tarafından sezgiyle bilinmiş olması gerektiğini belirtiyor. Belki de bu sezgi, o eski kültürlerin, ikizleri veya çiftleri "Yaradılış" mitlerinin temeli*ne oturtmalarının da nedeni...
Eski Mısırlılar, hayatın başlangı*cında Nun ve Atım isimli ikizlerin ol*duğuna inanırlardı. Atun, kendi başı*na hareket edebilen sperm, Nun ise pasif ve alıcı yumurtaydı. İnanca gö*re, Nun ve Atun ikiz doğurmuşlardı ve bu ikizler de çoğalarak dünyayı yaratmışlardı.
Erken Peru kültürünün de buna benzer bir hikayesi var ama bir fark*la; Perulular, hikayeye bir de "çift" eklemişlerdi. Onların "Yaradılış" destanında, "İkizlerin Tanrısı" demek olan Tanrı Atachuchu yer alıyordu. Tanrı Atachuchu, ilk insanı kendisi*nin aynısı olarak yaratmıştı. Bu yara*tılan adam, kara ırktan bir kadınla çiftleşmiş ve çocukları ikiz olmuştu.

"Aynı" veya "çift" düşüncesi sade*ce ilkel kültürleri etkilemedi
Kraliçe Victoria döneminin Gotik edebiyatın*da da önemli bir "leitmotif" oldu. John Lash, "Çift fikri, ikiliğin en giz dolu yönü... Büyücülükte kullanılan Voodoo bebekleri de aynı çift düşün*cesine dayanıyor. Bebeğe iğne batırılarak, insana da zarar verileceği dü*şünülüyor" açıklamasını getiriyor. Nitekim, gölde kendi imajını görerek kendisine aşık olan Narcissus mitinin temelindeki düşünce de aynı ikiliğe dayanıyor.

İmajın yarattığı korku, imajın aslı*nı yiyip bitirmesinden kaynaklanıyor
Birçok kültürde kişinin kendi aksini görmesi, ölüm haberi olarak yorum*lanıyor. Lash'e göre vampir, "aslını yoketmiş" olan bir imaj ve bu yüzden aynada görünmüyor. 19. yüzyıl ede*biyatında görülen "Çiftseverlik", Ro*bert Louis Stevenson'ın "The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde" (Dr. Jekyll ve Mr. Hyde'ın Garip Olayı) ile Oscar Wilde'ın "Dorian Gray'in Portresi" adlı yapıtlarında da görülüyor. Kendi aksini görmenin "kötü" olduğu fikri, sırtı gümüş işle*meyle kaplı olan ve Topkapı Sarayı müzesinde duvara ters asılan Osman*lı aynalarında da yok mu?

İkizlerde telepati ve biyoritim
Tek yumurta ikizlerinin anlattıkla*rından, bu kişilerin telepatik güçleri*nin de güçlü olduğu ortaya çıkıyor. "How Twins Grow Up?" (İkizler Na*sıl Büyüyorlar?) adlı kitabı için yüz*lerce ikizle görüşen sosyolog Mary Rosambeau'ya göre ise; duyu ötesi algılama (extra sensory perception* ESP) diye birşey yok. Rosambeau'ya göre, aynı yumurtadan olan iki insa*nın biyolojik saatleri aynı noktadan başlıyor ve bu insanların biyoritmik dalgalan birbirinin aynı... Böylece bu kişiler aynı günde aktif veya üzgün olacakları için aynı şeyler başlarına geliyor. Bouchard da telepatik iletişi*me inanmıyor ama, ikizlerin çevreye verdikleri tepkide birbirlerine inanıl*mayacak kadar çok benzediklerini savunuyor.

İkizlerin anne karnında davranışları
Bazen da antik sezgiler modern bi*lim tarafından kanıtlanıyor. Ortaçağ*da karın kardeşi olan kız ve oğlan ikizler, karında ensest ilişkiye girdik*leri sanıldığı için öldürülürlerdi. İn*cil'deki ikizler Jacob ve Esau'nun da anne karnında savaştıklarına inanılır*dı. Günümüzde ultrasonografı, neyse ki ikizlerin anne karnında nasıl dav*randıklarını gösteriyor. Bazı ikizler anne karnında birbirine tekme atar*ken, bazıları da birbirlerini okşamak*tan hoşlanıyor.

Anne karnındaki davranışlar ço*ğunlukla doğumdan sonra da sürü*yor
Bazı ikizler birbirlerine, çok ya*kın olurlarken, sessiz ikizler June ve Jennifer birbirleriyle sürekli kavga ediyorlar ve biri diğerini yönetiyor. Mitlerde ve folklorda da ikizler aslın*da birbirlerine pek benzemiyorlar. Herkes Herkül'ün nasıl bir kahraman olduğunu biliyor ama, onun ikizi İp*hicles hikayede görünmüyor. Bu du*rumun destansı açıklaması, İphic*les'in babasının insan, daha güçlü Herkül'ün babasının ise tanrı Zeus ol*ması. Bugün bu durumun bir açıkla*ması var: "Foeto-foetal Sendrom"... Doktorlar, tek yumurta ikizlerinin, aynı plasentayı paylaşmalarına rağ*men, değişik miktarlarda kan alabi*leceğini biliyorlar...

İkizlerin başlarına gelebilecek en büyük felaket, diğerinin ölümü
Aralarında hangi farklar olursa olsun ikizler, başlarına gelebilecek en büyük felaketin, ikizin diğerinin ölümü olduğunu bildiriyorlar. İlginç olan, ikizin diğerinin anne karnındaki ölümünün daha yoğun olarak his*sedilmesi... Böyle bir durumda yaşa*yan ikiz, kendisini eksik hissediyor. Kısaca, ikizler konusundaki bilin*mezlik ve ilginçlik sürüyor...

İkizler üzerine ilginç bilgiler:
1. Tek yumurta ikizlerinin dörtte biri, birbirinin aynada yansıması gibi; biri sağlaksa, diğeri solak. Parmak izlerinde*ki ve saplarındaki kıvrımlar, birbirinin aksi yönünde gidi*yor. Kalp gibi bazı iç organları da yön değiştirmiş olabiliyor.

2. 18. yüzyılda bir Rus aile*sinde tam 16 çift ikizin doğmuş olduğu söyleniyor. 1960'ta Gü*ney Afrikalı bir kadının 10 ay içerisinde iki çift ikizi oldu. Başka bir Güney Afrikalı da 1967-1973 arasında altı çift ikiz dünyaya getirdi.

3. Hamileliğin otuz yedinci haftasında, ikiz hamilelik tek hamilelikten üç hafta daha kı*sa... Ayrıca ikiz bebekler daha hafif. Tek bebeklerde ortalama ağırlık 3,4 kg; ikizlerde ise 2,5'ar kg.

Çifte bir yaşamın başlangıcı: İkizlerin oluşumu...
Hamileliklerin çoğunda, kadı*nın çıkardığı tek yumurta döl*lendiği için tek bir bebek oluşur. İkizlerin ise iki türü var:
"Karın kardeşi" veya çift yumurta ikizi denilen türde, iki ayrı yumurta ay*nı anda veya birkaç gün içerisin*de ayrı ayrı dölleniyor,
"Eş ikizler" veya tek yumurta ikizi denilen tür*de ise, tek yumurta döllendikten sonra ikiye ayrılıyor ve her yarım bir fetus haline geliyor. Bu tür ikizlerin, aynı yumurta ve aynı spermden geldikleri için, taşıdık*ları genetik mesaj birbirinin aynı... Bu ikizler aynı cinsiyet, aynı göz ve saç rengine sahip oluyorlar.
Kromozomal bozukluğun söz konusu olduğu çok ender durum*larda, eş ikizlerden biri kız diğeri oğlan olabiliyor. Bu gibi hallerde kız bebekte bir X kromozomu, oğ*lan bebekte de Y kromozomu ek*sik olacağı için bebek, "Turner's Syndrome" denilen hastalığa uğ*ruyor. Turner Sendromu, kısırlığa ve gelişme bozukluklarına neden oluyor.
Ayrı yumurta ve spermlerden gelen karın kardeşi ikizlerin birbirine olan benzerliği ise, ayrı do*ğan kardeşlerden daha fazla de*ğil. Hatta kadınlarda doğurganlık (yumurtanın döllenme şansı) bir*kaç gün boyunca sürdüğü için, bu tip ikizlerde iki ayrı yumurta deği*şik babalar tarafından da döllene*bilir. Karın kardeşi ikizler, daha çok bu tip ikizlere sahip olan aile*lerde ve daha yaşlı kadınların do*ğum yapması halinde görülüyor. 35 yaşından sonra doğum yapan bir kadının ikiz sahibi olma şansı, 22 yaşında doğum yapan bir ka*dından üç kat daha fazla.

Siam ikizleri: Bağımlı bir yaşam
Yumurta, döllendikten birkaç gün sonra ikiye bölünürse ikiz*ler oluşur. Eğer bu bölünme iki haf*tadan sonra meydana gelirse, bö*lünme tam olarak gerçekleşmez ve sonuç "Siam ikizleri" denen yapışık ikiz olur. Siam ikizlerinin çoğunlu*ğu dişidir. Bu tip ikizlerin olma şan*sı, 50.000-100.000'de birdir.
Batı'da Siam ikizleri, ameliyatta bir tanesi ölse de, mutlaka birbirin*den ayrılıyorlar. Eylül 1993'te, gö*ğüslerinden birbirlerine bağlı olan 10 aylık İtalyan ikizler 16 saatlik bir ameliyatla ayrıldılar. Bebekler, gö*ğüslerinden kalçalarına kadar ya*pışıktılar, tek bir karaciğere ve bir çift bacağa sahiptiler. Ameliyattan sonra ikisi de yaşadılar.
Siam ikizlerine uygulanan uzun ve zahmetli ameliyat, ahlaki açıdan çok tartışılıyor, ikizlerin ayrılmadan bırakılmaları halinde ikisinin de ya*şayacakları, fakat ameliyatta ge*nellikle bir tanesinin öldüğü söyle*niyor.
Son beş yılda 7 çift Siam ikizini ameliyatla birbirinden ayıran İngi*liz doktor Edward Kiely, ikizlerin ilerideki yaşamının nasıl olacağına karar vermek gerektiğini belirtiyor. İtalyan ikizlerde olduğu gibi, birbi*rinden ayrılmadan 40 yaşına gele*bilecek ikizlerin, tek bir çift bacağa sahip oldukları için çok zor yaşaya*caklarını ve bu yüzden de ameliyat edilmelerinin doğru olduğunu düşünüyor.
"Siam ikizleri" tanımlaması 1811'de Thailand'da doğan ünlü Chang ve Eng Kardeşler'den geli*yor. Chang ve Eng Bunker, biribir*lerine sadece bir doku parçasıyla göğüslerinden bağlıydılar ve bu*gün yaşasalardı, ameliyatla birbir*lerinden ayrılabileceklerdi. 1940'ta doğan Rus Siam ikizleri Masha ve Dasha ise, iki baş ve iki vücuda, fa*kat bir çift ba*cağa sahipti*ler. Bugünkü teknolojiyle bu tip Siam ikizle*ri de birbirle*rinden ayrılı*yorlar. Masha ve Dasha ise, ortak hayatla*rına çok iyi uyum sağla*mış durumda olmalarına rağmen birbi*rine hiç ben*zemeyen kişilik yapılarına sahipler.
Siam ikizleri aynı dolaşım siste*mine sahip olmakla birlikte, bazı bedensel fonksiyonları birbirinden ayrı olabiliyor. Siam ikizi dişilerde, ikizlerin biri hamile kalırsa, diğeri regl olmaya devam edebiliyor..