[Abdurrahman 58]

OSMANLI DEVLETİNİN BİLİNMEYENLERİ

Voynuk Teşkilatı



Osmanlı Devletinde, seferdeyken ordunun ve devlet
adamlarının atlarına; sulh zamânında ise has ahır ve çayır hizmetlerine bakmakla
vazifeli bir sınıf. Gayri müslim ve bilhassa Bulgarlardan seçilirdi.

Voynuk teşkilâtı Sultan Birinci Murâd Han (1359-1389) zamânında Rumeli
beylerbeyi olan Timurtaş Paşa tarafından ilk defâ Bosna’da kuruldu. Mensupları
Bulgarlar arasından seçilerek, yaygınlaştırıldı. Hassa, amme veya seferli ve
Çayır Voynukları hâlinde teşkilâtlanırdı. Hassa voynukları, Istabl-ı âmire
(saray ahırı) hizmetlileriydi. Amme voynukları, seferlerde askerî hizmetlerde
bulunurlardı. Muhârebeye gitmek için dâvet edilenlere Sefer Voynukları denirdi.
Istabl-ı âmire’ye çayır biçmek ve hayvanları çayırlatmak için gelmeleri emir
olunan voynuklara da Çayır Voynukları denilirdi. Hassa Voynuklarının başına
Voynuk Beyi, Amme Voynuklarının bulunduğu timar sâhiplerinin başına da Voynuk
Seraskeri denirdi. Has Ahır hayvanlarıyla, Istabl-ı âmire çayırlarına bakan
voynukların kayıtlarını tutup, bunlarla ilgili muâmelelerle Voynuk Kâtibi meşgul
olurdu. Mıntıkalardaki birlik kumandanlarına Çeribaşı denirdi.Voynuk Beyi,
Seraskeri ve Çeribaşı Müslümandı. Diğer küçük âmirlerden Primkür ve Likatör
Hıristiyandı. Voynuklar “Gönder” adıyla üçer dörder kişilik müfrezelere
ayrılmışlardı. Her gönderden bir tânesi nöbetleşe her sene hizmete girerdi.
Voynuklar nöbet hizmetine kendi beygirleriyle gelirlerdi. Hizmete gelen nöbetçi
voynukların yoklamaları defterdarlara âitti. Mevcutları binin altındaydı.



Voynukların kaynağı Rumeli olup, bilhassa Bulgaristan idi. Açık kadrolara, ölen
veya sakatlanan voynuğun oğlu, kardeşi veya akrabâlarından biri tâyin edilirdi.
Voynukların oğullarına veVoynukluğa aday olan akrabâlarına “Zevâit Voynuk”
denilirdi. Ölüm ve sakatlanmalar hâlinde Zevâit Voynuklarıyla kadro
tamamlanırdı. Zevâitle kadro tamamlanmazsa dışardan Voynuk yazılırdı. Voynuklara
hizmeti karşılığı verilen arâziye “Baştına” adı verilirdi. Voynuk, hizmeti
karşılığında Baştına’yı (belirli ve sınırlı bir alan) kullanırdı. Bu arâzi için
hiçbir tarafa vergi ve rüsum vermezdi. Voynuk belirli arâzisinden başka yer
tuttuğu zaman bu arâzinin aşar ve sâir rüsûmunu dirlik sâhibine vermeye mecbur
olduğu gibi kendi dirliğini teşkil eden arâziden başkasının istifâdesi hâlinde
de bunun vergi ve rüsûmunu kullanandan almak hakkına sâhipti.



Voynuk Teşkilâtı 1691’de kaldırıldıysa da, 1693’te tekrar kuruldu. 1878
târihinde ise tamâmen kaldırıldı.