SİVAS`IN YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ

[Güner]

Sivas ilinde ortalama yükselti 1000 m. üstündedir. Dağlar, bu dağlar arasında uzanan vadiler, çukurlarda oluşmuş ovalar ve yüksek platolar Sivas taki başlıca yeryüzü şekillerini oluşturur.

Sivas İlinde ağırlıklı yeryüzü şeklini platolar oluşturmaktadır. İl alanının % 47.6 sı platolarla, % 46.2 si dağlarla, %6.2 si ise ovalarla kaplıdır.

A)Dağlar:

İldeki dağlar III.zamanda başlayan Alp kıvrımlaşması sırasında Kuzey ve Güney Anadolu dağ sistemleri de belirginleşmiştir. Kuzey Anadolu dağlarının güneye, Güney Anadolu dağlarının kuzeye açılan kolları il alanının büyük bölümünü kaplamaktadır.

Kuzey Anadolu sistemine bağlı dağlar, Kelkit vadisiyle Kızılırmak vadisi arasını doldurarak batı-doğu doğrultusunda uzanır. Tüm Güney Anadolu''yu batıdan doğuya doğru geçen Toroslara bağlı dağlar ise Şarkışla''dan başlayıp ilin ortalarına doğru sokulur. Bu iki sıranın dışında kalan ve genellikle tek tek yükselen dağlar, ilin ikinci dereceden kabartıları durumundadır.

1.Köse Dağları : Kuzey Anadolu sıradağlarının güneye açılan en önemli kollarından biri olan Köse Dağları gerek yükselti gerek uzunluk gerek kapladıkları alan açısından Sivas''ın en önemli dağlarıdır. Yıldızeli''ndeki 2537m. Yükseltili Yıldız Dağıyla başlamaktadır. Doğuya doğru Asmalı Dağı(2406m), Tekeli Dağı(2621 m), Köse Dağı (3050 m.) ve Kızıldağ (3015 m.)ile süren bu dağlara kimi kaynaklarda Kızılırmak Yayı Dağları, kimilerinde de Yeşilırmak Yayı dağları denir. Bu yüksek sıra Doğu Anadolu Dağlarıyla birleşmektedir. Kuzeyde Kelkit Vadisine doğru yükseltisi hızla azalan Köse Dağlarının büyük bölümü Karadeniz Bölgesinde kalmaktadır. Bu nedenle Karadeniz ikliminin etkileri güçlüdür. Köse Dağlarının Kuzey yamaçları yer yer iğneli ağaçlarla, yapraklılardan meşe ve menengiç ağaçlarından oluşan ormanlarla kaplıdır.

2.Tecer Dağları : Torosların kuzeye açılan bir kolu durumunda bulunan Tecer Dağları,Gemerek-Şarkışla arasından başlar, kuzeydoğuya doğru geniş bir yay çizer ve Sivas-Kangal arasında Kulmaç Dağları adını alır. Huma Çayı Vadisi Tecer Dağlarını ikiye ayırır. Kuzeydeki sıra Çengelli, güneydeki sıra Deli Dağı adını alır. Bu iki sıra doğuya doğru uzanarak Doğu Anadolu Dağlarıyla birleşir.

3.Akdağlar: Kızılırmak Vadisinin batısından başlar. Kuzeydoğu yönünde uzanır. Sivas-Tokat ve Sivas-Yozgat sınırını oluşturur. Yıldızeli Çayı ile Kızılırmak Vadisi arasındaki üçgen alanı bütünüyle kaplayan Akdağlar, fazla yüksek değildir. Kolay geçit veren, yavaş yavaş yükselen bir kütledir. Kuzeyden azda olsa Karadeniz iklimine açık olduğu için dağların yüksek kesimleri geniş ve iğne yapraklı ormanlarla kaplıdır. Bu ormanlar İç Anadolu Bölgesinin en önemli orman serisini oluşturur.

4.İncebel Dağları : Toros sistemine bağlı olan İncebel Dağları, Gemerek yöresinde Tecer Dağlarından ayrılır. Kızılırmak vadisiyle Gemerek-Şarkışla çöküntü oluğu arasını doldurarak kuzeydoğu yönünde uzanmaktadır. Fazla yüksek olmayan, aşınarak kütleşmiş bu sıra Kızılırmakın kollarınca parçalanmıştır. En yüksek dorukları, 1712 m. Yükseltili Karayüce Tepe ile 1789 m. yükseltili Yücepınar Tepedir. Deniz etkilerine kapalı olan İncebel Dağlarında iklim çok serttir. Bu nedenle bitki örtüsünden yoksundur.

5.Yama Dağı : Volkanik yapılı bir dağdır. Çaltı suyunun kollarıyla sıkça parçalanmıştır. Divriği-Çetinkaya yöresinde çok sayıda yüksek plato tarafından kuşatılmıştır. Genellikle çıplak; bitki örtüsü bakımından fakirdir.

B)Nehirler :

Sivas akarsu bakımından oldukça zengindir. Ancak bu akarsulardan vadilerin dar ve derin olması nedeniyle yeteri kadar yararlanılamaz.

1.Kızılırmak: Kızıldağ tepesinin güney yamaçlarından birkaç kol halinde çıkar. İmranlı yakınlarına kadar ayrı akan kollar İmranlı önlerinde birleşerek Kızılırmak adını alır. Zaraya girer, Kösedağı eteklerinden gelen Habeş (Arap) çayını ve Zara ovasının güneyinde Acısuyu aldıktan sonra Hafik yönünde akışını sürdürür. Hafik önlerinde Koruçay ve Acı Irmakı aldıktan sonra yavaş yavaş Sivasta Tecer Çayı,Mundar Irmak, Mısmılırmak ve biraz daha batıda Yıldız Irmağını alır. Yıldızeli topraklarından geçerken Kalın Suyuyla birleşir. Şarkışlada Kaldırak Çayı, Acısu, Gemerekte Sızır Çayı, Kasımbeyli Deresini ve kaynağını Sızır Kasabasından alan Göksu Çayını aldıktan sonra Deveboynu yöresinde Sivas topraklarına veda eder.

Anadolunun ortasında büyük bir kavis çizerek Karadenize dökülen Kızılırmakın suyu Zaraya gelinceye kadar tatlıdır. Suyunun tuzlanması Zaradan sonra başlar. Anadoluda Türk hakimiyetinden önce, Kızılırmaka "HALYS" veya tuzlu deniliyordu. Bu isim batı kaynaklarından zamanımıza kadar gelmiştir. Bizans eserlerinde nehrin adı "HALYS" veya Alis "ALYS" olarak geçmektedir.

Nehrin gerek eski ismi gerekse bugünkü batı kaynaklarındaki Türkçe karşılığı, Kızılırmakın havzasının fiziksel ve Kimyasal özellikleriyle ilgilidir. Nehrin yayıldığı alanda alçıtaşı ve tuz yatakları bulunan kumlu, kireçli ve ekseriyeti kızıl topraklar geniş yer tutmaktadır. Nehrin havzasında pek çok tuz yataklarına da rastlanır.

2.Kelkit Çayı : Gümüşhane topraklarından doğan Kelkit Çayı, Suşehri sınırıyla ilimiz topraklarına girdikten sonra dar ve derin bir vadiden akarak Koyulhisar, Reşadiye sınırlarıyla ilimiz topraklarını terkeder. Kızıldağdan çıkan Akşar ve Gemin dereleri önemli kollarındandır.

Karaçam yörelerinden gelen derelerle de büyük ölçüde beslenir. Daracık vadisi kış aylarında kar tutmadığından ulaşım oldukça uygundur. Erzincan-Tokat karayolu da bu vadiyi takip etmektedir. Sivas topraklarında Kelkit Çayından pek yararlanılmaz.

3.Tozanlı Çayı: Köse Dağının batı yamaçlarından kaynaklanan Tozanlı Çayı, birkaç kaynağın birleşmesiyle meydana gelir. Yatağı oldukça meyillidir. Şerefiyeyi geçtikten sonra ormanlık yamaçların oluşturduğu derin bir vadide büyük bir hızla akışını sürdürürken küçük-büyük birçok dereyi de beraberine alarak Doğanşar önlerinde yoluna devam eder. Bu arada Asmalı ve Tekeli dağlarından akan dereler de Tozanlı Çayına ulaşır.

Almus Barajı bu çay üzerinde kurulmuştur. Tozanlı Çayı da Sivas topraklarında pek fazla kullanılmaz. Samsun yakınlarında kurulan Karakaya Barajı da yine Tozanlı Çayı ile Kelkit Çayının meydana getirdiği Yeşilırmak üzerinde kurulmuştur.

4.Çaltı Çayı : Sivas''ın güney sıradağlarını oluşturan dağlardan kaynaklanan Çaltı Çayı, Yılanlı dağlarından çıkan Güneş Çayı ile Tecer, Gürleyük ve Karabel yörelerinden kaynaklanan Sincan Çayının, Divriği yakınlarında Cürek boğazında birleşmesiyle meydana gelir ve burada Çaltı adını alır. Keban Barajına kaynaklık eder. Divriği önlerinde akışını sürdüren Çaltı Çayı Sivas-Erzincan demiryolunu takip eder. Uzunluğu 180 kmyi bulmaktadır.

5.Tohma Çayı : Fırat nehrinin önemli kollarından Tohma Çayı, her ikisi de Tohma adını taşıyan iki büyük kolun birleşmesiyle meydana gelir. Bunlardan Kangal Tohması, Şarkışla sınırları içerisinde bulunan Karatonus dağlarından doğar. Kangal topraklarından geçerken Havuz yazısından geçen Havuzlu suyunu da alır. Bu suya Çamurlu da denir. Gürün Tohması Tahtalı dağlarının eteklerinden doğar. Gürün ilçe merkezi önlerinden geçerken Gökpınar ve Sazcağız derelerini de alarak yoluna devam eder. Malatya sınırları içinde Kangal Tohması ile birleşerek Fırat nehrine dökülmek üzere yoluna devam eder.

C)Ovalar ve Vadiler:

Sivas ilinde vadi oluşumları çok önemlidir. İlin kuzeydoğusu ve batısındaki yüksek kesimden kaynaklanan akarsular, genellikle batı ve güney yörelerinden akmaktadır. Bu hızla akışlı sular dar ve derin oluklar açmıştır. Vadiler il alanının batısında yer yer genişleyerek, il tarımında belirleyici rol oynayan alüvyonlu ovalara dönüşmektedir. Sivasta vadilerin ikinci önemli rolü de dağlar ve platolarla kaplı bu alanda belli başlı ulaşım kanallarını oluşturmalarıdır. Yerleşim merkezleri arasındaki kara ve demiryolu ulaşımı, düzenli sıralar oluşturan yüksek ve sarp yapıyı kesintiye uğratan vadi boylarınca sağlanır.

1.Şarkışla-Gemerek Ovası: Gemerek önlerinden başlayan ova, kuzeydoğu yönünde yaklaşık 50 km. uzanmaktadır. Gemerek, Şarkışla ve Hanlı Köyü çevrelerinde düzlük ova, öbür kesimlerinde ise 1-2 km. genişlikte tarım alanları niteliği taşımaktadır. Acısu vadisinde kalan Şarkışla bölümüyle, Kasımbeyli deresi vadisinde kalan Gemerek bölümünün arası, iki vadinin su bölüm çizgisini oluşturmaktadır. Ovada batı yönünde akan Acısu ve Kasımbeyli deresinden sulamada pek fazla yararlanılamamaktadır. Bu akarsular yazın çok azalmaktadır. Kuru tarım yapılan Gemerek-Şarkışla ovasında, İç Anadolunun kışları çok soğuk geçen karasal iklimi nedeniyle yanlızca birkaç tür ürün elde edilebilmektedir.

2.Yıldızeli(Bedehdun) Ovası : Yıldızeli Çayı vadisinin genişleyen tabanında ve Sivas-Tokat karayolunun iki yanında uzanan bu ova pek geniş değildir. Ovanın ortasından geçen Yıldızeli Çayının suları yazın iyice azalır. Bu nedenle sulamada pek fazla yararlanılamaz. Bir ovadan çok yüksek bir düzlük durumundaki bu tarım alanında genellikle tahıl yetiştirilmektedir.

3.Suşehri Ovası: Suşehrinin kuzeyinde ve Kelkit vadisi tabanında yer alan Suşehri ovasının yüzölçümü yalnızca 35 km.2 dir. Kelkit Çayının taşıyarak biriktirdiği kalın bir alüvyal toprak tabakasıyla kaplı olan ovada Karadenizin yumuşatıcı etkileri gözlenmektedir. Ovada Karadeniz ardı iklim özellikleri görülmektedir. Bitkisel ürün çok çeşitli olup kimi Akdeniz bitkileri dışında hemen hemen tüm bitkiler yetişebilmektedir.

4.Tohma Vadisi: İki kol halinde başlayan Tohma Vadisinin uzun kolu Kulmaç Dağlarının güney yamaçlarından başlamakta ve güneydoğu yönünde Uzunyaylayı ortadan bölmekte, Sarıca yöresinde Malatya iline girmektedir. İl alanında genellikle dar bir yarık durumundadır. Kısa olan vadi kolu ise Gürün yöresinden başlamakta, doğuya doğru uzanarak aynı ilçe sınırından Malatyaya girmektedir.

5.Kızılırmak Vadisi: İlin en önemli ve uzun vadisidir. İmranlının doğusundan başlayan vadi, dar bir oluk biçiminde vadi yönünde uzamaktadır. Zara yöresinde tabanı biraz genişleyen Kızılırmak Vadisi Hafiki geçerek merkez ilçeye girer. Kızılırmak vadisine burada, güneyden Fadlım ve Tecer, kuzeyden Yıldızeli Çayı Vadisi katılmakta, vadi güneybatı yönünde uzanmaktadır. Kuzeybatıdan ve Güneydoğudan gelen çok sayıda küçük vadiyle birleştikten sonra da Gemerek yöresinden il toprakları dışına çıkmaktadır. Sivas ilinde çok sınırlı yer tutan ovalık alanların büyük bir kısmı Kızılırmak vadisindedir. Ama, ana Kızılırmak vadisi hiçbir yerinde tam anlamıyla ova niteliği kazanacak denli genişlemez. Zaradan genişlemeye başlayan ana Kızılırmak vadisi, Hafik ve Merkez İlçe alanlarında yer yer akarsu yatağının her iki yanında, 2-3 km. genişliğinde taban toprakları yaratmaktadır. Hafikte Koru Çayırı, Zarada Cencin, Devekse, Tödürge Ovaları adlarıyla anılan ve bazı kesimleri sulanan bu topraklar, il tarımı açısından önemlidir. Sivasta ova niteliği topraklar daha çok ana Kızılırmak vadisine açılan yan vadilerin tabanlarında toplanmış durumdadır.

6.Çaltı Suyu Vadisi : İlin önemli vadilerinden birisi olan Çaltı Suyu Vadisi iki kol halinde başlar. Birisi Kangal Çayı vadisi adıyla Tecer Dağlarının güneybatı yamaçlarından, diğeri ise Kalkım Çayı vadisi adıyla Yama Dağnın batı yamaçlarından başlamaktadır. Bu iki vadi Çetinkaya yakınlarında biraz genişler ve birleşir. Birleştikten sonra doğuya yönelen vadi, Tatlı Çayı vadisi adını alır ve dar bir yarık biçiminde Divriği yöresine dek uzanır. Buradan güneyden doğuya genişçe bir yay çizer. Kuzeyden ve güneyden gelen vadilerle birleşerek Çaltı vadisi adını almaktadır. Akkuşağı yöresinde ana Fırat vadisine açılmaktadır. Vadinin hiçbir yeri ova niteliği kazanacak denli geniş değildir. Sarp ve yüksek yapı içinde dar bir yarık biçimindedir. Akarsu yatağının her iki yanında sıralanan ve genişliği 1-2 km.arasında değişen bu alüvyal toprakların bölge tarımı açısından önemi büyüktür.

7.Kelkit Vadisi: Giresun Dağlarının güney yamaçlarından başlayan vadi, Canik ve Giresun Dağları ile Otlukbeli ve Köse Dağları arasında batı yönünde uzanmaktadır. Suşehri yakınlarından il topraklarına girmektedir. Kimi yerlerde Sivas-Tokat sınırını oluşturarak uzanan vadi, Koyulhisardan sonra il alanı dışına çıkmaktadır. Kelkit vadisi Sivas topraklarında biraz genişlemektedir. Ama yine de geniş ovalar oluşturmaz. Vadi de Karadeniz ikliminin etkileri görülebilmektedir. Tarım yapılan alüvyal toprakların azlığına karşın, vadide çok çeşitli ürünler yetiştirilebilmektedir.

D)Platolar - Yaylalar:

Sivas''ta platolar en önemli yeryüzü şeklini oluşturur. IV.zamanın başlarından günümüze değin hızla aşınarak kütleşen dağların bir kesimi yüksek platolara dönüşmüştür. Orta Anadolu platolarının en önemlilerinden biri olan Uzunyayla, ilde çok geniş alan kaplar. İlin kuzey yarısında Meraküm platosu geniş düzlükler oluşturmaktadır.

1.Uzunyayla: Sivas''ın en büyük platosudur. Gemerek-Şarkışla sınırından başlayan Uzunyayla, Kangal ilçesinin büyük bir kesmini de içine aldıktan sonra Gürün yöresinde Malatya sınırına dek uzanır. Uzunyayla; Gürün, Çetinkaya, Ulaş, Şarkışla ve Gemerek arasında 1500-2100 m.yükselti kuşağına yayılan bir yüksek platolar topluluğudur. Güneyden Aras sistemine, Kuzeyden Karadeniz dağ sistemine bağlı sıralarla deniz eteklerine kapanan Uzunyaylada hem İç Anadolu hem de Doğu Anadolu iklimi özellikleri görülmektedir. Yaylanın batı kesimlerinde yazları sıcak, kışları çok soğuk geçen yayla iklimi ağırlık kazanırken, Kangal, Gürün yörelerinde Doğu Anadolu''nun yüksek bölgelerine özgü; yazları daha serin, kışları çok soğuk geçen yayla iklimi egemen olmaya başlar. Şiddetli aşınımla toprak tabakası taşındığından çayırlar da pek azdır. Kuru tarım yapılmaktadır.

2.Meraküm Platosu: İl merkezinin kuzeybatısında uzanan geniş ve yüksek düzlüğe Meraküm platosu adı verilmektedir. Büyük kesimi 1500 m. Üzerinde kalan Meraküm platosu, kuzeydeki Köse Dağları ile deniz etkisine kapatılmış durumdadır. Platonun bütününde İç Anadolu''nun karasal iklimi egemen durumdadır. Kimi kesimlerde orman kalıntılarına rastlanılmakla birlikte genellikle çıplaktır. Uzunyayla''ya göre zengin olan otlaklar hayvancılık için daha elverişli bir ortam yaratmaktadır.

E)Göller:

Kuzey Anadolu Dağlarıyla Güney Anadolu Dağlarının birbirine yaklaştığı bir yöre olan Sivas il alanında kıvrılma ve yükselmeler sırasında bazı kesimler çöküntüye uğramıştır. Ayrıca il alanında egemen durumda olan suya direnci az oluşumların erimesiyle çöküntü alanları ortaya çıkmıştır. Bu çöküntü alanlarında bazen sürekli, bazen geçici nitelikte göller oluşmuştur.

1.Hafik Gölü : Hafik İlçe merkezinin kuzeybatısındaki bu gölün alanı yaklaşık 1km2.dir. Derinliği ortalama 6 m. olan göl, dipten kaynayan sularla beslenmektedir. Ortasında bir adacık olan gölde bol balık yaşamaktadır. Fazla suları Kızılırmak''a akan göl, yörenin önemli mesire yerlerinden biridir. Hafik İlçesine 2 km. Sivasa 39 km dir. Çevresi piknik için uygundur. Yeme-içme imkanına sahiptir. Gölde kayıkla gezilebilir. Bol miktarda balık tutulabilir.

2.Tödürge Gölü : İl Merkezine 50 km. uzaklıktaki Tödürge Gölü Sivas-Erzurum karayolu yakınında Cencin ovasının doğusundadır. Yüzölçümü 5km2 olan gölün derinliği ortalama 20 m.dir. Derinlik en çok 45 m.dir. Dipten ve çevreden kaynaklanan sularla beslenen gölde bol balık yaşamaktadır. 1980 lerin başında uygulanmaya başlayan projeyle gölün fazla suları Kızılırmaka akıtılmaya başlanmıştır. Gölün doğusunda iki adacık vardır. Yabani yaşam açısından önemi büyük olan bu adacıklarda , kanatlı av hayvanlarından turna yaşar. Soyları tükenmek üzere olduğundan turnalar koruma altına alınmıştır. Mesire yeri olarak müsait olup, gölde kayıkla gezinti yapılabilir. Balık avlanabilir. Göl kenarında bir gazino vardır.

3.Gürün Gökpınar Gölü : Suyu çok temiz ve duru olan Gökpınar Gölü, Sivas a 147 km. Gürün ilçesine 10 km. mesafededir. Doğal güzellikleri ve alabalıklarıyla ünlü olan göl, dipten gelen kaynaklarla beslenmektedir. Derinliği 15 m.yi bulan gölünün fazla suları Tohma Çayına dökülür. Göl kıyısında motel ve gazino vardır. Gölde kayıkla gezilebilmektedir. Çoğunlukla günübirlik ziyaretçilerin geldiği harika bir mesire yeridir.

4.Lota Gölleri : Hafik''in 3 km. doğusunda, Sivas-Erzurum karayolunun kuzeyindeki göller topluluğuna Lota Gölleri denir. İlkbahar yağışlarının başlamasıyla bu göller kabararak birleşir. Dipten gelen kaynaklarla beslenen ve derin olan Lota Göllerinde bol balık yaşar. Göllerin çevresi özellikle balık avcılarının sıkça geldiği yerler arasındadır.

[mermer yusuf]

TEŞEKKÜR EDERİM PAYLAŞIM İÇİN.ELİNE SAĞLIK.GÜZEL KONU.

[puar]

doğaya bakın saymakla bitmiyor teşekkürler hocam eline sağlık.

[Reis_Furkan58]

GüzeL oLmuş Kardeşim

[Salim58]

çok güzel dile getirip anlatmışsınız sağolun kardeşim
.............................. .............................. ..............................
[Üye Olmayanlar Linkleri Göremez. Üye Olmak İçin Tıklayın...]

[ela58]

paylaşım ve bilgiler için tşkler sivas arazi bakımından çok geniş alana sahip türkiye sınırlamasında 3. sırada yer alıyomuş diye biliyorum