SİVAS`IN AKARSULARI

[SivasLady]

Akarsular
Sivas il alanı orta Anadolu ile Doğu Karadeniz Bölümünün kesiştikleri bir yöredir. İl alanının kuzey kesiminde batı-doğu yönünde uzanan Köse Dağları, Karadeniz ve Orta Anadolu Bölgelerini birbirinden ayırmaktadır.

Bu dağlar aynı zamanda Kızılırmak Havzası ile Yeşilırmak Havzası’nın su bölüm çizgisi durumundadır. İlin Kuzey ucunda yer alan Suşehri ve Koyulhisar Yeşilırmak Havzası’nda, ilin orta ve batı kesimlerinde yer alan İmranlı, Zara, Hafik, Merkez, Yıldızeli, Şarkışla ve Gemerek Kızılırmak Havzası’nda kalmaktadır. Gemerek ile Şarkışla arasında başlayıp kuzeydoğu yönünde uzanan Tecer Dağları ise Doğu Anadolu ile Orta Anadolu’yu birbirinden ayırır. Kızılırmak Havzası ile Fırat Havzası’nın su bölümü çizgisini oluşturan Tecer Dağlarının doğusunda kalan Kangal ve Divriği, Fırat Havzası’na girmektedir.

Kızılırmak Havzası: Sivas il alanının büyük bir kesimi, Fırat’tan sonra Türkiye’nin su depolama alanı en büyük ırmağı olan Kızılırmak’ın kaynak alanı durumundadır. Su toplama alanı 78.180 km2 olan Kızılırmak Havzası’nın ortalama yıllık su hacmi 5.5 milyar m3 ün üzerindedir. Havzada 3.528.800 hektar ovalık alan vardır. Bunun 2.395.815 hektarı sulanabilir niteliktedir. Kızılırmak Havzasına baraj, gölet , taşkın önleme, drenaj, toprak iyileştirme, bataklık kurutma, sulama vb. işler için büyük paralar harcanmıştır. Ancak, Sivas ili, Kızılırmak Havzası’na giren bölümleri yüksek ve engebeli olduğundan bu yatırımlardan sınırlı düzeyde yararlanabilmiştir. Havzanın başlıca akarsuları şöyle sıralanabilir;

Kızılırmak: Türkiye’nin en uzun akarsuyu olan Kızılırmak; İmranlı-Suşehri arasında kalan Kızıldağ’ın güney yamaçlarından üç kol halinde doğmaktadır. Bu üç kol İmranlı’ya 6 km. uzaklıktaki Çukuryurt Köyü yakınlarında birleşerek Kızılırmak adını almaktadır. Zara yakınında Köse Dağları eteklerinden gelen Habeş (Arap) Çayı’nı alır. Zara Ovası’nın güneyinde Acısı’yu aldıktan sonra Hafik yönüne dönerek Hafik önlerinde Kuruçay ve Acı Irmak ile birleşir ve Merkez İlçe alanına girer. Burada Tecer, Mundarırmak, Mısmılırmak ve Yıldızeli Çaylarını alarak Yıldızeli Çayı ile Şarkışla topraklarında Kaldırak Çayı ve Acısu ile Gemerek topraklarında Sızır ve Kasımbeyli dereleri ile birleşerek Deveboynu yöresinde Sivas İl alanı dışına çıkmaktadır. Anadolu’nun ortasında çok geniş bir yay çizerek Karadeniz’e dökülen Kızılırmak’ın suyu zara yakınlarına dek tatlıdır.

Bu kesimde jipsli ve tuzlu oluşumlar geniş alanlar kapladığından suyu tuzlanmaya başlar. 1.151 km uzunlukta olan Kızılırmak’ın 250 Km.si Sivas İl Topraklarındadır. Plato, dağ ve tepelerle kaplı olan bu kesim Kızılırmak Havzası’nın kaynak alanını oluşturur. Dik ve sarp eğilimlere sıkça rastlanır. Bitki örtüsü ise Orta Anadolu’ya özgü seyrek otsu bitkilerle orman ağaçlarından oluşmaktadır.

Bu nedenle akış hızlı, akarsuyun rejimi düzensizdir. Kızılırmak’ın Sivas’ta saniyede akıttığı su miktarı 45 m3tür. Bu düzey en çok 493 m3e çıkmakta, en az 3.4 m3 olmaktadır.

Yeşilırmak Havzası: Suşehri ve Koyulhisar yörelerini içine alan Yeşilırmak Havzası Türkiye’nin orta büyüklükteki havzalarından biridir. Su toplama alanı 36.114 km2 olan Yeşilırmak Havzası’nın ortalama yıllık su hacmi 4.5 milyar m3e ulaşmaktadır.

Havza’da 1.326.000 hektarlık alan vardır. Bunun 894.395 hektarı sulanabilir niteliktedir. Havzanın il alanında kalan kesimleri engebeli ve serttir. Kelkit Vadisi tabanındaki dar şeritler dışında ovalık alan yoktur. Bu nedenle; İl, havzaya yapılan yatırımlardan fazlaca yararlanamamıştır.

Kelkit Çayı: Gümüşhane topraklarından doğan Kelkit Çayı, Suşehri yakınında il topraklarına girmektedir. Genellikle dar ve dik bir vadide akan Kelkit Çayı Koyulhisar-Reşadiye sınırlarında il alanı dışına çıkmaktadır. Kelkit Çayı’na Kızıldağ’ın kuzey yamaçlarından doğan Şahniyar, Köse Dağları’ndan doğan Akşar ve Gemin dereleri karışmaktadır. Karadeniz iklim etkilerine açık olan Kelkit Çayı Vadisi ulaşım açısından büyük imkanlar yaratmaktadır. Kelkit Çayı’nın il alanındaki kesimi 50 km. dolayındadır. Karadeniz ardı iklim kuşağı sularını topladığından akışı Kızılırmak’a göre daha düzenlidir.

Tozanlı Çayı: Tozanlı Çayı Köse Dağları’nın batı yamaçlarından doğup, birkaç kolun birleşmesiyle birlikte suyunu iyice artırarak Şerefiye’den sonra dar ve derin bir vadide hızla akmaya başlar. Asmalı ve Tekeli dağlarından kaynaklanan derelerle birleşir ve Kelkit’e katılır. Tozanlı Çayı’nın Sivas topraklarında kalan kesimi pek uzun değildir. Türkiye’nin önemli barajlarından biri olan Almus, bu akarsu üzerinde kurulmuştur. Karadeniz ardı iklim kuşağının sularını topladığından, akışı oldukça düzenlidir.

Fırat Havzası: Sivas’ın Kangal ve Divriği yörelerini içine alan Fırat Havzası Türkiye’nin en büyük havzalarındandır. 127.304 km2 su toplama alanı olan Fırat Havza’sının; ortalama yıllık su hacmi 28 milyar m3 ün üzerindedir. Havzada 5 milyon hektara yakın ovalık alan vardır. Bunun 2 milyon hektara yakın miktarı sulanabilir niteliktedir. Ancak İlin havzaya giren kesimleri sarp ve dik olduğundan; vadiler dar oluklar biçimindedir. Bu nedenle vadinin hiçbir yeri ova niteliği kazanacak denli geniş değildir. Havzada baraj, gölet, sulama, taşkın önleme,direnaj, toprak iyileştirme vb. konularda yatırımlar yapılmıştır. İlin Fırat Havzası’nda kalan önemli akarsuları şunlardır:


Çaltı Çayı: İlin güneyindeki dağlardan kaynaklanan Çaltı çayı, Yılanlı Dağları’ndan çıkan Güneş Çayı ile Tecer Gürlevik ve karabel yörelerinden kaynaklanan Sincan Çayı’nın Divriği yakanlarında birleşmesiyle oluşmaktadır. Doğu yönünde akan Çaltı Çayı, Keban Barajı Gölüne dökülür. Büyüklü küçüklü çok sayıda akarsuyla Çaltı Çayı’nın uzunluğu 180 km. dolayında olup, bunun 130 km’si il topraklarında kalmaktadır.

Tohma Çayı: Fırat Irmağı’nın önemli kollarından biri olan Tohma çayı, her ikisi de Tohma adını alan iki büyük kolun birleşmesiyle oluşur.

Bunlardan Kangal Tohması, Şarkışla sınırları içerisinde kalan Kolmus Dağları’ndan doğar. Güneydoğu yönünde akarak Kangal topraklarına girer. Burada Havuz yazısı denilen yörede Havuzlu Suyu ile birleşir. Bu suya Çamurlu Su adı da verilmektedir. Gürün Tohması ise Tahtalı Dağları’nın eteklerinden doğmaktadır. Gürün ilçe topraklarında batı-doğu yönünde akan Gürün Tohması, Gökpınar ve Sazcağız Derelerini alarak Malatya topraklarında Kangal Tohması ile birleşerek Fırat’a katılmaktadır.